Uluslararası koruma statüsü mülteci, şartlı mülteci ve ikincil korumayı kapsar. Uluslararası koruma başvurusu kişiseldir ve herkes için ayrı ayrı başvuru yapılması gerekir. Her yabancı veya vatansız kişi kendi adına uluslararası koruma başvurusu yapabilir. Bu başvuru, YUKK madde 68 hükmü saklı kalmak koşuluyla, şahsın yasal temsilcisi veya avukatı aracılığıyla yapılamaz.Geçici koruma, uluslararası korumadan farklı olarak kitleseldir ve korumaya ilişkin hükümler de kitlesel sonuçlar içerir. Uluslararası koruma statüsü, kişiselliğinden dolayı kitlesel akınlar halinde uygulama alanı bulmaz.
Uluslararası Koruma Statüsü olarak Mülteci Statüsü
Bir yabancıya mülteci statüsünün tanınabilmesi için öncelikle kişinin Avrupa ülkelerinde yaşanan ve kişilerin ırkı, dini, uyruğu, belli bir toplumsal gruba mensup olması ya da siyasi düşüncelerinden kaynaklan olaylar nedeniyle bulunduğu yerden uzaklaşarak gelmiş olması beklenir. Ancak Avrupa ülkelerinde yaşanan olaylar nedeniyle kişinin ülkeye gelmiş olması yeterli değildir. Ülkeye gelen kişinin, ülkesine döndüğü halde zulme uğrayacağına yönelik haklı sebepler bulunmalıdır.Vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunması veya vatansız olması halinde de kişinin uluslararası koruma statüsü kazanması gündeme gelebilmektedir.ULUSLARARASI KORUMA STATÜSÜYabancıların uluslararası koruma statüsü kazanması sonucunu doğurabilecek bir başka hal ise kişinin vatandaşı olduğu ülkenin veya ülkeye gelmeden önce ikamet ettiği ülkenin korumasından yararlanamıyor yahut haklı gerekçelerle yararlanmak istemiyor olmasıdır.
Şartlı Mülteci Statüsü
Şartlı mültecilik statüsünün, mültecilik statüsünden tek farkı, Avrupa dışındaki ülkelerde yaşanan olaylar nedeniyle kişinin ülkeye gelmiş olmasıdır. Diğer tüm şartlar, mültecilik statüsünü kazanmak için aranan şartlar ile aynıdır.Suriye’de ve Afganistan’da süregelen savaş nedeniyle ülkesinden ayrılmak zorunda kalan yabancıların, uluslararası koruma başvurusu ile ülkeye giriş yapması halinde bu kişiler şartlı mülteci statüsü ile ülkede ikamet edecektir.
İkincil Koruma Statüsü
Başvurucunun mülteci veya şartlı mülteci olarak nitelendirilememesi ve vatandaşı olduğu ülkeye veya ikamet ülkesine geri gönderildiği takdirde kişiye karşı ölüm, işkence veya benzeri insanlık dışı ya da onur kırıcı muameleye maruz kalması söz konusu olacaksa yahut ülkesindeki şiddet nedeniyle şahsına yönelik ciddi tehditle karşılaşacak olması halinde yabancıya ikincil koruma statüsü verilir.
YUKK’un sistematiğinde uluslararası koruma başvurusu süreci nasıldır?
Aşama: Uluslararası koruma başvuruları başvuran tarafından valiliklere bizzat yapılır. Başvuru sahibi talep ettiğinde, tüm aşamalarda tercümanlık hizmeti sağlanabilir.
Aşama: Başvurunun kabul edilebilir olup olmadığına karar verilir.
Aşama: Başvurunun kabul edilebilir olması halinde uluslararası koruma başvuru sahibine başvurusunu gösteren kimlik belgesi verilir.
Aşama: Mülakat ve rapor (YUKK m. 75 hükmüne göre mülakat, kayıt tarihinden itibaren 30 gün içinde yerine getirilmesi zorunlu olan bir işlemdir. Hızlandırılmış başvuru işlemlerinde bu süre başvuru tarihinden itibaren en geç 3 gündür (YUKK m. 79/2)).
Aşama: Uluslararası statünün kazanılması veya başvuru talebinin reddine ilişkin karar verilir. Kural olarak her birey için karar alınması gerekmekteyse de bu durumun istisnası, başvurunun aile adına yapılmış olmasıdır.
Uluslararası koruma statüsü verilen yabancılara Göç İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından Uluslararası Koruma Statüsü Sahibi Kimlik Belgesi’ düzenlenir. Kayıt işlemleri tamamlanan başvuru sahibi için düzenlenen Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi Kimlik Belgesi, hiçbir harca tabi değildir ve ikamet izni yerine geçer ve ayrıca izin almalarına gerek yoktur. Başvuru sahibi ile uluslararası koruma statüsü sahibi kişiler, uluslararası koruma başvurusuna ilişkin yazılı iş ve işlemlerle ilgili olarak, ücretleri kendilerince karşılanması kaydıyla avukat tarafından temsil edilebilir.Başvuru sahibi veya uluslararası koruma statüsü sahibi kişiler hakkında, kural olarak sınır dışı etme kararı alınamaz. Sadece iki halde sınır dışı etme söz konusu olabilir. Birincisi; ülke güvenliği için tehlike oluşturduklarına dair ciddi emareler bulunması. İkincisi; kamu düzeni açısından tehlike oluşturacak bir suçtan kesin hüküm giymeleridir.Uluslararası koruma statüsü sahibi kişilerden; herhangi bir sağlık güvencesi olmayan ve ödeme gücü bulunmayanlar, 31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu hükümlerine tabidir. Koruma statüsü sahipleri Genel Sağlık Sigortası kapsamına alınırlar. Uluslararası koruma statüsü sahipleri, genel sağlık sigortası kapsamında; acil, birinci, ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmetlerinden Sağlık Uygulama Tebliği kapsamında yararlanırlar. Aynı zamanda ilaç masrafları da karşılanır; fakat katkı payı ödemek durumunda kalabilirler. Uluslararası koruma statüsü sahibi kişi ve aile üyeleri sağlık hizmeti yanında eğitim, sosyal yardım gibi hizmetlerden faydalanabilmektedir. Her ne kadar barınma ihtiyacını kendilerinin karşılaması esas ise de Göç İdaresi Genel Müdürlüğü’nün kabul ve barınma merkezleri kurması kanunen mümkündür.YUKK’nun mülteci statüsünü düzenleyen 61. Maddesi, şartlı mülteci statüsünü düzenleyen 62. Maddesi ve ikincil korumayı düzenleyen 63. Maddesi, uluslararası koruma statüsünün hangi ölçütlere göre belirleneceğini düzenlemektedir. Uluslararası koruma kapsamındaki kişilerin kendilerine gösterilen ilde ikamet etme yükümlülükleri vardır. Sağlık ve akrabalık ilişkileri dolayısıyla ikamet değişiklik işlemleri yalnızca İl Göç İdaresi Müdürlükleri aracılığıyla ve başvurularının kabul edilmesi halinde gerçekleştirilebilir.Uluslararası koruma statüsüne sahip kişilerin hakları ve yükümlülükleri, Tablo 1’de detaylı olarak listelenmiştir.
Uluslararası koruma statüsü elde eden yabancılara tanınan/ tanınabilecek haklar nelerdir?
Statü sahiplerinin yükümlülükleri nelerdir?
İkamet izni muafiyeti (YUKK m. 83/1-2)
İkamet yeri koşuluna uyma (YUKK m. 82/1)
İki devlet arasındaki karşılıklılık ilkesinden muafiyet (YUKK m. 83/1-2)
Bildirimde bulunma (YUKK m. 90/1,a,b,c; m. 82)
Bilgilenme (YUKK m. 70/1)
Hizmet bedelini geri ödeme (YUKK m. 90/1,ç)
Barınma (YUKK m. 95/2)
İdarenin isteklerini yerine getirme (YUKK m. 90/1, d)
Gönüllü geri dönüş desteği talep etme (YUKK m. 87/1)
Ülke güvenliğine ve kamu düzenine zarar vermeme (YUKK m. 54/2)
