VERGİ SORUMLULUĞUNUN ŞİRKET TÜRLERİNE GÖRE İNCELENMESİ

ŞİRKET TÜRLERİNE GÖRE ORTAKLARIN VERGİ SORUMLULUĞU

1. Giriş

Devlet ve kişi arasında kurulan ilişkilerden biri de vergiye dayanan ilişkidir. Bu ilişki konusu olan sorumluluk olarak vergi sorumluluğu ile karşılaşırız. Bu sorumluluk çerçevesinde bir miktar paranın ilgili kişi tarafından devlete ödenir. Temelde bir mali sorumluluk olarak karşımıza çıkan vergi sorumluluğu, maddi ödevlerin yanı sıra, şekli birtakım gerekliliklerin yerine getirilmesini de kapsar. Bahsedilen ödevlerin ihlali durumunda ağır yaptırımlarla karşılaşılabilir: idari ve hürriyeti bağlayıcı cezai yaptırımlar. Vergi sorumluluğu geniş ve dar anlamda vergi sorumluluğu olarak iki başlık altında incelenir. Geniş anlamda olması demek, vergiye ilişkin ödevleri yerine getirmekten kaynaklanan sorumluluktur. Örneğin vergi mükellefinin kendi vergi borcunu ödemekle sorumlu olması bu anlama dâhildir. Dar ve teknik anlamda vergi sorumluluğunda ise; üçüncü bir kişinin asıl mükellefin vergi borcunu ödemesi ile ilgilidir. Vergi sorumlusunu kendi borcu değil başkasının borcundan sorumlu olan kişi olarak nitelendirebiliriz.

“Temsilci” kavramı da vergi sorumlusu gibi hareket eder, yan, hem vergi sorumlusu hem de temsilci üçüncü kişiler adına işlem yapmaktadırlar. Dolayısıyla her ikisi bakımından da üçüncü kişinin şahsında gerçekleşen vergiyi doğuran olay ve üçüncü kişinin malvarlığından ödeme söz konusudur. Yukarıda dar anlamda olarak bahsettiğimiz ve öğretide kabul edilen vergi sorumluluğu olarak karşımıza çıkan vergi sorumluluğu ile temsil ilişkisinin ayrım noktası olarak söyleyebileceğimiz nokta ise şudur: temsil ilişkisi kanundan kaynaklanabileceği gibi kişilerin iradelerinden de kaynaklanabilir (kanuni temsil- iradi temsil), ancak vergi sorumluluğu yalnızca kanundan kaynaklanabilir. Vergi sorumluluğunun teorik çerçevesini böylece özetlemiş olduk. Vergi hukukumuz kapsamından kabul edilen başlıca sorumluluk hallerinden ticari şirketlerin ortaklarını ilgilendiren boyutuyla burada bir inceleme yapacağız. Kanuni temsilcilerin sorumluluğu, özellikle ortakların sorumluluğu ve şirketler vergi sorumluluğu boyutuyla bu yazımızda ele alınacaktır.

2. Şirket Nedir?

Türkiye yasalarına göre iki veya daha fazla gerçek veya tüzel kişinin bir araya gelerek emek veya mallarını ortak bir amaçla bir sözleşme ile birleştirmeleri sonucu ortaya çıkan tüzel kişiliğe şirket denir. Şirket tiplerine dair hatırlatma yapmamız gerekirse; Şirket türlerine 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu madde 124’te genel başlıklar halinde yer verilmiştir. Buna göre 5 farklı ticaret şirketi söz konusudur. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

Anonim Şirket
Limited Şirket
Kollektif Şirket
Komandit Şirket
Kooperatif Şirket

Bunların haricinde 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu düzenlemelerinde adi ortaklık yani adi şirket yer alır. Son olarak belirtmemiz gerekir ki komandit şirketler adi komandit ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket olmak üzere iki türlüdür. Ayrıca Türk Ticaret Kanunu şirket türlerini sermaye şirketi ve şahıs şirketi olarak ayırır.

3. Şirketler Hukukunda Sorumluluk ve Vergi Sorumluluğu

Şirketler üçüncü kişilere karşı malvarlığı ile sorumludur. Ortakların şirket borçlarından dolayı üçüncü kişilere karşı sorumluluğunun ise türleri vardır: doğrudan-dolayısıyla, sınırlı-sınırsız ve adi-müteselsil. Bu ayrım türlerinin temel sebebi ise; kanun koyucu, şirketler hukukunda sorumluluk ilişkilerini düzenlerken, iktisadi verileri dikkate almış ve bir iktisadi ilkeyi “kanun hükmü” haline getirmiştir. Ayrımların oluşturulmasında yatak ilke ise, “ortağın sorumluluğunun sınırı, şirket idaresi ve şirket malvarlığı üzerindeki tasarruf ve etki imkanları ile orantılıdır” Bu husus değişik şirket tipleri açısından değerlendirildiğinde; “ortak” “sermaye” ve “idare” arasındaki dengenin de mümkün olduğunca muhafaza edilmeye çalışıldığını görüyoruz. Nitekim şahıs şirketleri grubunda, kollektif şirket ortakları ile komandit şirkette komandite ortakların şirket alacaklılarına karşı sorumlulukları sınırsızdır. Zira bu ortaklara bir yandan iç ilişkiyi diledikleri gibi düzenleme konusunda sözleşme serbestisi tanınmış, diğer yandan, şirket idaresi ve malvarlığı üzerinde çok geniş hareket etme imkânı ve tasarruf yetkisi verilmiştir. Oysa sermaye şirketleri olan anonim ve limited şirketlerde durum farklıdır. Sermaye şirketlerinin tipik örneği olan anonim şirketlerde tasarruflarını yatırıma dönüştürmek isteyen küçük tasarruf sahiplerine sıkça rastlanır. Anonim şirketlerde pay sahibi hissesini alırken, kaybetmeyi göze aldığı azami miktarı hisse senedine yatırır. Özellikle küçük tasarruf sahiplerinin amacı sadece kar payından istifade etmektir; bunların ne yönetime katılma isteği vardır ne de daha fazla mali yük altına girmeyi düşünmektedirler. Böylece anonim şirketlerde, küçük tasarrufların oluşturduğu büyük meblağların idaresi bir organa (yönetim organına) bırakılmaktadır. Pay sahibi şirket idaresine sadece genel kurula iştirak edip oy vermek suretiyle katılır. Bundan fazlasına (hatta genel kurula katılmaya) istekli değildir. İşte bu sebeplerle anonim şirkette pay sahibinin sorumluluğu taahhüt ettiği sermaye miktarı ile sınırlıdır.

3.1. Sermaye Şirketleri hakkında ortak bir not düşmek gerekirse; anonim, limited ve sermayesi paylara bölünmüş şirketler hakkında açıklama yapılacaktır.

Sermaye şirketlerinde, kural olarak, vergi borçları ödenmediği takdirde, vergi idaresi öncelikle şirketten borcu temin etmeye gitmektedir. Şirket tarafından ilgili vergi borcu ödenmediği zaman, vergi idaresi ilgili sermaye şirketinin kanuni temsil yetkisini haiz kişisine gidecektir ve o kişinin malvarlığı üzerinden ilgili vergi borcunu tahsil edecektir. Sermaye üzerine kurulu oldukları için şirket olarak adlandırılan kooperatif şirketler hakkında bu ifadelere dayanarak yorumlamalar geliştirilebilmektedir. Bu durumlara ek olarak; şirketin kanuni temsilcisi sayılan ilgili, vergi cezasına, gecikme faizi kesintisine vb. bir durumun oluşmasına neden olursa, hürriyeti bağlayıcı cezalar hariç olmak üzere, vergi cezalarından dolayı şirkete, yani tüzel kişiye sorumluluk ait olacaktır.

4. ŞİRKET TÜRLERİNE GÖRE ORTAKLARININ VERGİ SORUMLULUĞU TABLOSU

Anonim Şirketlerde Ortakların Sorumluluğu: Şirketin kamu borçları açısından, ortakların şirkete koymayı taahhüt ettikleri sermaye dışında hiçbir sorumlulukları yoktur. Şirket mal varlığından alınmayan kamu borçlarından sorumluluk ise yönetim kurulu üyelerine aittir. Anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olmayan ortakları sadece şirkete taahhüt etmiş oldukları sermaye payları ile ve şirkete karşı sorumludur. Bu ortaklar taahhüt ettikleri sermaye ile sınırlı olarak sorumlu olur. Şirkete taahhüt ettiği sermaye borcunu ödemeyen yönetim kurulu üyesi olmayan şirket ortağı, şirketin özel borçlarından da kamu borçlarından da hiçbir şekilde sorumlu tutulmamaktadır. Ortak yönetim kurulu üyesi olması halinde, bu durum değişecektir.

Limited Şirketlerde Ortakların Sorumluluğu: Limited şirketlerde kanuni temsilciye ilave olarak ortaklar da kamu borcundan sorumlu tutulmuşturlar. Buna göre limited şirketin malvarlığından tahsil edilemeyen kamu alacakları ortaklardan ortaklık payı oranında istenebilecektir. (AATUHK, m.35) Konuya göre bir örnek üzerinden açıklamak gerekirse; ortak sayısı iki ve sermayesi 100 lira (her bir ortağın 50’şer liralık hissesi var) olan bir limited şirketin 200 liralık vergi borcu olduğunu ve bunun ödenmediğini varsayalım. Vergi idaresi bu alacağını öncelikle şirketin malvarlığından almaya çalışacak, buradan alamaması durumunda ise ya kanuni temsilciye ya ortaklara ya da her ikisine birden yönelecektir. Ortaklar 200 liralık borçtan sermaye hisseleri oranında sorumludur. Sermaye hisseleri oranı %50, %50 olduğuna göre, her bir ortaktan 200 liranın 100’er lirası (toplam 200 lira) talep edilebilecektir. Ortaklar bu borçtan tüm şahsi malvarlıkları ile sorumlu olacaklardır.

Kollektif Şirketlerde Ortakların Sorumluluğu: Kollektif şirkette, hakların sahibi ve borçların muhatabı birinci derece şirket tüzel kişiliğidir. Şirketin borç ve taahhütlerinden dolayı birinci derecede şirket sorumludur. Ortakların sorumluluğu ise ikinci derecedendir. Dolayısıyla şirket alacaklılarının ortakların şahsi malvarlığına el atabilmesi, şirket hakkında yapılan takibin sonuçsuz kalması veya şirketin sona ermesine bağlıdır. Alacaklılar, doğrudan ortakların sorumluluğuna başvuramaz.

Komandit Şirketlerde Ortakların Sorumluluğu: Komandit şirket ortakları, şirket alacaklarına karşı ikinci dereceden sorumludur. Hem komandite hem de komanditer ortağın alacaklılara karşı sorumluluğu vardır. Ancak alacaklılara karşı, komandite sınırsız; komanditerler ise taahhüt ettiği sermaye payı kadar sorumludur. Komanditer ortaklar açısından ise bunlar sadece ve sadece şirketin borçlarından sorumlu değildir. Yalnızca kendi koydukları sermaye payı nispetinde şirketin muhtasar ve/veya KDV borçlarından payları nispetinde sorumlu olabilir. (Bkz: İzmir 1. Vergi Mahkemesi kararı E:2019/865) Burada komanditer ortaklar esasında ikincil planda şirket borçlarından sorumludur. Birincil planda adi kom. Şti.’nin tüzel kişiliği TTK’nın 124,308,207 ila 231 mad. hükümlerine göre tıpkı A.Ş. gibi değerlendirilmelidir.

Kooperatif Şirketlerde Ortakların Sorumluluğu: Kooperatifler Kanunu’na göre kooperatiflerin yönetim kurulu kimse onlar vergiyle ilgili yükümlülüklerden sorumlu olacaktır. Sakarya Vergi Dairesi Başkanlığı Mükellef Hizmetleri Grup Müdürlüğü talep üzerine verdiği bir özelgesinden hareketle şu yorum yapılabilir: Kooperatif ortaklarına ana sözleşmede ayrıca bir sorumluluk yüklenmemişse, ortakların kooperatifin kamusal borçlarından şahsen sorumlu olmayacağı, şayet ortakların şahsi sorumluluğuna dair ana sözleşmede ilave bir düzenleme yapılmışsa, o halde kooperatifin amme borçlarından ortakların hisseleri oranında sorumlu tutulacağı görüşü verilmiştir.

KAYNAKÇA

Ayhan Rıza, Limited Şirketlerde Ortakların Sorumluluğu, 1988. Biermann, H.G. Die haftungsverhältnisse der Deutsch un Schweizerischen Gmb.H., Basel 1958, s. 15. Çeviri: Yadigâr İzmirli. Doç. Dr. İZMİRLİ Yadigâr, Şirketler Hukukunda Sorumluluk İlişkileri ve Anonim Şirketlerde Sınırlı Sorumluluk, Mevzuat Dergisi, 2000. Kooperatifin Kamusal ve Özel Borçlarından Kooperatif Ortağının Sorumluluğu, https://www.taskinsimsek.com/kooperatifin-kamusal-ve-ozel-borclarindan-kooperatif-ortaginin-sorumlulugu/, son girilme tarihi: 12.08.2022. 6183 Sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun. TEKİN Murat, Şirketler Hukuku Kapsamında; Adi Ortaklık, Kollektif Şirket, Komandit Şirket, Anonim Şirket, Limited Şirket ve Kooperatiflerin Unsurlarının ve Hukuki yapılarının Değerlendirilmesi, https://www.alomaliye.com/2017/12/28/adi-ortaklik-kollektif-sirket-komandit-sirket-anonim-sirket-limited-sirket-ve-kooperatifler/, son girilme tarihi: 12.08.2022 UYSAL Levent, 6762 Sayılı Türk Ticaret Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu Tasarısı Kapsamında Anonim Şirketlerde Yönetim Kurulu ve Yönetim Kurulu Üyelerinin Hukuki Sorumluluğu -II, TBB Dergisi, 2009. Avukat İzmir olarak, hukuki konularda size rehberlik etmek ve sorularınıza cevap vermek için buradayız. Diğer yazılarımıza göz atmak için linke tıklayabilirsiniz. Hukuk Öğrencisi Ada İlyada UTKUCU Av. Harun Ümit Eren Sosyal Medyada Bizi Takip edin https://www.facebook.com/kapitalhukuk https://www.instagram.com/kapitalhukuk/ https://tr.linkedin.com/company/kapi%CC%87tal-hukuk