Bu yazımızda hayvan bulunduranın hukuki ve cezai sorumluluğu incelenecektir.
Giriş
Türk Hukuku’nda haksız fiilden dolayı sorumluluk genel olarak kusur durumuna göre belirlenmektedir. Genel uygulama bu olmakla beraber istisnai hallerde kusursuz sorumluluk halleri de düzenlenmiştir. Haksız fiil sorumluluğu için gerekli şartlar, kusur, zarar, fiil ve illiyet bağı iken kusursuz sorumluluğun düzenlendiği hallerde kusur durumu araştırması yapılmaksızın kişinin sorumluluğu doğmaktadır. Söz konusu hallerden birisi de hayvan sahibinin sorumluluğudur. Şartları oluştuğu takdirde hayvan sahibinin sorumluluğu açısından kusur durumuna bakılmamaktadır.
Türk Borçlar Kanunu’nda kusursuz sorumluluk halleri; hakkaniyet sorumluluğu, özen sorumluluğu ve tehlike sorumluluğu olarak üçe ayrılarak düzenlenmiştir. Hayvan bulunduranın sorumluluğu, özen sorumluluğu kapsamında yer almaktadır. Özen sorumluluğu hükümlerinde; kişinin bakım ve gözetimindekilerin fiillerinden dolayı sorumluluğu ile sahip olduğu ya da yaptığı yapının veya taşınmazın başkalarına vermiş olduğu zararlardan doğan sorumluluğu incelenmelidir.
Biz de aşağıda, kişinin bakım ve gözetimindekilerin fiillerinden dolayı sorumlu olan hayvan bulunduranın sorumluluğunu anlatacağız.
Hayvan Sahibinin Sorumluluğu
- Hukuki Sorumluluk
TBK 66-67. Maddelerinde düzenlenen ilgili düzenleme ile hayvan sahibi olanların veya hayvan bulunduran kişilerin başkalarına zarar vermelerini önlemek adına düzenlemeler getirmiştir. Bu sorumluluk, objektif özen görevinin yerine getirilmesine dayanan bir kusursuz sorumluluk halidir. Bu hükümler genel itibari ile evcil hayvan veya sermaye amacı ile çiftlik hayvan sahipleri bakımından getirilmiştir. Av, yaban veya vahşi hayvanların beslenmesi yasak olduğundan, bu hayvanın başkasına zarar vermesi nedeni ile oluşan zarardan kişinin şahsen sorumluluğuna gidilmelidir.
Hayvan bulunduranın sorumluluğu kusur sorumluluğu değil sebep sorumluluğu yani kusursuz sorumluluk halidir. Hayvan bulunduran, zararın doğmasını engellemek için gerekli özeni gösterdiğini ispat ederse sorumluluktan kurtulur.
- Hayvan Bulunduranın Kapsamı
Hayvan sahibinin sorumlu olması için o hayvanın maddi anlamda maliki olması zorunlu bir koşul değildir. Kanunda hayvan bulunduran “bir hayvanın bakımını ve yönetimini sürekli veya geçici olarak üstlenen kişi” olarak tanımlanmıştır. Buradan da anlaşılacağı üzere, bir hayvanın bakımını sürekli ya da geçici olarak üstlenen kişi bu hayvanın bakımını üstlendiği zaman aralığında verdiği zararlardan sorumlu olacaktır. Örneğin; yol kenarında bir kediyi besleme, o hayvanın bakımının üstlenildiği anlamına gelmemektedir. Bakımının üstlenilmesinden söz edebilmek için hayvanın zilyetliğe alınarak bakımının yapılması gerekmektedir. Örneğin; yol kenarındaki kediyi o gece eve alan kişi, kediyi geri sokağa bırakana kadarki süre içerisinde verdiği zarardan sorumludur.
Hayvanı bulunduran ve hayvanın verdiği zarardan sorumlu olan kişi hayvanın sahibi, yani maliki olabileceği gibi; hayvan üzerinde intifa hakkı sahibi ya da kiracısı da olabilmektedir. Yargıtay uygulamalarına göre, tüzel kişiler de hayvan bulunduran sıfatı ile sorumlu tutulabilmektedir.
- Hayvan Bulunduranın Hukuki Sorumluluğu için Gerekli Olan Şartlar
- Zarara Hayvanın Sebebiyet vermiş olması
Hayvan bulunduranın sorumluluğuna gidilebilmesi için zararın hayvan tarafından verilmiş olması gerekmektedir. Buna göre oluşan zarar, hayvanın içgüdüsü ile hareket etmesi sonucu oluşmalıdır. Yani zarar, hayvanın serbest hareketi sonucunda meydana gelmiş olmalıdır. Hayvanın serbest hareketi neticesinde oluşan bir zarar yoksa bu madde kapsamında sorumluluk söz konusu olmayacaktır. Ortaya çıkan zarar, eğer hayvanın yönetimi altında bulunduran kişinin yanlış hareketinden meydana gelmişse, bu durumda kişinin kusur sorumluluğu devreye girdiğinden kişi kusuru oranında sorumlu olacaktır.
Zarar, hayvandaki bulaşıcı hastalığın başkalarına bulaşması sonucunda doğmuşsa, ortada hayvanın hareketi sonucu doğan bir zarar olmadığı için hayvan sahibinin kusursuz sorumluluğundan söz edilemez. Bu durumda, kusura dayanan haksız fiil sorumluluğuna gidilebilecektir.
- Hayvanın bakım ve yönetimini üstlenen birinin bulunması
Yukarıda bahsi geçtiği üzere; hayvan üzerinde yalnızca mülkiyet hakkı olan kişiler değil, aynı zamanda intifa hakkına sahip olan kişiler ile kiracısı olanlar da bu kavramın içerisine girmektedir. Özetle, zararın oluştuğu anda hayvanı zilyetliğinde bulunduran kişi bu kapsamda sorumludur.
- Fiil ile ortaya çıkan zarar arasında illiyet bağı bulunması
Hayvanın fiilinden doğan zararlar genellikle malvarlığı ve şahıs varlığı üzerinde doğmaktadır. Doğan zararın, hayvanın fiili sonucunda ortaya çıkması gereklidir. Bu şekilde oluşmuş bir zarar yoksa hayvan bulunduranın sorumluluğu da gündeme gelmeyecektir.
- Kurtuluş kanıtı getirilmemiş olması
Hayvan sahibinin, hayvan bulunduranın sorumluluğundan kurtulabilmesi için kurtuluş kanıtı getirebilme imkanı bulunmaktadır. Buna göre; hayvan bulunduran, bu zararın doğmasını engellemek için gerekli özeni gösterdiğini ispat ederse sorumlu olmaz. Burada kişinin sorumluluktan kurtulabilmesi için hayvanın zarara sebebiyet vermemesi amacıyla gerekli dikkat ve özeni göstermiş olması ve bunu kanıtlaması gerekmektedir.
Hayvan Üzerinde Hapis ve Hayvanı Etkisiz Hale Getirebilme Hakkı
TBK m67’nin ardından madde 68’de düzenlenen hükme göre bir kişinin hayvanı, başkasının taşınmazı üzerinde bir zarar verdiği takdirde, taşınmazın zilyedi, o hayvanı yakalayabilir, zararı giderilinceye kadar alıkoyabilir; hatta durum ve koşullar haklı gösteriyorsa hayvanı diğer yollarla etkisiz hale getirebilir. Bu gibi durumlarda, taşınmazın zilyedi derhal hayvan sahibine bilgi vermek ve sahibini bilmiyorsa, onun bulunması için gerekli girişimleri yapmak zorundadır.
İlgili düzenleme uyarınca alıkoyma hakkı, hayvanı yakalama ve zarar giderilinceye kadar bırakmama hakkıdır. Bu hakkın doğabilmesi için bazı koşulların gerçekleşmesi gerekmektedir:
- Hayvan sahibinin kusursuz sorumluluğunun koşulları bulunmalı
- Hayvan tarafından bir taşınmaza zarar verilmiş olmalı
Burada, taşınmaz zilyedinin taşınmazını, hayvana karşı meşru savunması söz konusudur. Ancak kanun metninde yer alan hayvanın etkisiz hale getirilmesinden kastın ne olduğu ve nelerin bu kapsama girdiği sorun teşkil etmektedir. Şüphesiz ki hayvanı etkisiz hale getirme yoluna başvurulabilmesi için diğer yollarla tehlike ve saldırıyı bertaraf etme şansının bulunmaması gerekmektedir. Farklı bir yolun varlığına rağmen hayvanın öldürülmesi haksız fiil oluşturacak ve kişinin sorumluluğu gündeme gelecektir. Özetle somut olaya göre son çare olarak bu yola başvurulması gerekmektedir.
Tazminat Sorumluluğu
Bir hayvanın bakımını ve yönetimini üstlenen kişi, bu hayvanın başkasına zarar vermesini önleyecek tedbirleri almada gerekli özeni ve dikkati göstermek zorunda tutulduğunu yukarıda bahsetmiştik.
Hayvan bulunduranın sorumluluğu, özel bir sorumluluktur. BK madde 67’ye göre hayvana dikkat, özen ve gözetim görevini üzerine alan ve ondan sürekli şekilde faydalanan kişi, hayvanı bulunduran sıfatıyla bu hayvanın sebebiyet vermiş olduğu zararları ödeme yükümlülüğü altındadır.
Hayvan bulunduranın sorumluluktan kurtulabilmesi; hayvanı, hal ve şartlara göre, gerekli bulunan özenle gözetmiş olduğunu ya da bu özen gösterilmiş olsaydı bile, zararın önlenemeyeceğini ispat etmesine bağlıdır. İspat edemediği takdirde zararı tazmin etmek zorundadır. Bu zarar maddi bir zarar olabileceği gibi manevi bir zarar da olabilir.
Tazminat sorumluluğunu tamamlamadan önce rücu hakkına değinmekte fayda görmekteyiz. TBK madde 67’ye göre hayvan, bir başkası veya bir başkasına ait hayvan tarafından ürkütülmüş olursa hayvanı bulunduranın bu kişilere rücu hakkı saklıdır. Buna göre, bir kişinin sahibi olduğu hayvan, başka bir kişi tarafından ürkütülmüş ise ve hayvan bu ürkme neticesinde birine zarar vermişse zararı tazmin ile yükümlü olan hayvan sahibi, hayvanı ürküten kişiye rücu etme hakkına sahiptir.
Cezai Sorumluluk
Türk Ceza Kanunu’nun 177. Maddesinde “hayvanın tehlike yaratacak şekilde serbest bırakılması” maddesi düzenlenmiştir. İlgili maddeye göre, gözetim altında bulunan hayvanı başkalarının hayatı ve sağlığı bakımından tehlike olabilecek şekilde serbest bırakan veya bunların kontrol altına alınmasında ihmal gösteren kişi, altı aya kadar hapis veya adli para cezası ile cezalandırılacağı düzenlenmiştir.
Sonuç
Hayvan bakmak kişinin bir hakkı olduğu kadar bir sorumluluğudur da. Hayvan bulunduranlar, hayvanın tüm bakım ve ihtiyaçlarını gidermekle yükümlü olmakla beraber hayvanların topluma ve çevreye karşı zarar teşkil etmesini de önlemekle yükümlüdürler. Bu kapsamda ilgili düzenleme ile hayvan bulunduranın sorumluluğunun kusursuz sorumluluk kapsamında düzenlenmiş olması kanımızca isabetlidir. Şayet böyle bir düzenleme olmasaydı hayvanların cezalandırılması mümkün olmadığından verilen zararın telafisi de mümkün olmayacaktı. Ayrıca böyle bir halde de hayvanlara zarar verilmesi ihtimali de daha fazla olacaktı. Böylelikle hayvan bulunduran kişiler hayvanların verdikleri zararlardan ötürü tüm tedbirleri aldığını ispat etmedikçe sorumlu tutulmuştur.
Diğer yazılarımıza göz atmak için linke tıklayabilirsiniz.
Ögr. Stj. Leyla YORULMAZ
Av. Bilgehan DACİK
Sosyal Medyada Bizi Takip edin
https://www.facebook.com/kapitalhukuk
