Günümüzde dahi etkisini yitirmeyen kambiyo senetlerinden en çok kullanılan çek, özellikle ticari hayatta tacirler ve esnaflar arasında sıklıkla kullanılmaktadır. Kanunda yazılı süreye uyularak ilgili bankaya ibraz edilen çek karşılıksız çıktığında, bankaya ibraz eden hamilin işlenen bu suça ilişkin çek şikayeti hakkı vardır.
Daha evvel Çek Kanununda karşılıksız çek düzenleme suçu mevcutken daha sonra bu olgu suç olmaktan çıkarılmıştı; ancak uygulamada ortaya çıkan bu boşluktan dolayı birçok kişi mağdur olmuş bu sebeple yeniden çek kanunu kapsamında yapılan değişiklikle, karşılıksız çek düzenlemek bir suç olarak hüküm altına alınarak adli para cezası, hapis cezası, gibi birtakım yaptırımlar öngörülmüştür.
Kanunda öngörülen yaptırımlar ile ödenme kabiliyeti olmayan bir çekin bile çek şikayeti sonucunda hapis cezasının caydırıcılığı ile tahsil edilme oranı çok yüksektir. Günümüzde karşılıksız çek düzenleyenler çek şikayeti karşısında hapis cezasına çarptırılmaktansa bir şekilde çekin bedelini alacaklıya ödeyip bu cezadan kurtulmak istemektedirler.
ÇEK ŞİKAYETİNDE HAK SAHİBİ KİMDİR?
Çekin karşılıksız çıkması durumunda şikâyet hakkına sahip olan kişi, banka veya cirantalar değil, yalnızca çeki elinde bulunduran hamildir. Hamil, usulüne uygun olarak senedi en son devralan ve elinde tutan kişi olarak tanımlanabilir. Buna göre devir şekline göre usulüne uygun bir şekilde çeki devir alan ve usulüne uygun bir şekilde ödeme için ibraz ederek karşılıksızları tespit ettiren son hamil şikâyet hakkını kullanabilir. Kısaca şikâyet hakkını kullanabilmesi için kişinin sadece senedin hamili olması yetmez; aynı zamanda meşru hamil olması gerekir.
KARŞILIKSIZ ÇEK SUÇUNUN OLUŞMASININ ŞARTLARI
-Çekin vadesi gelmiş olmalıdır -Çek süresi içerisinde ibraz edilmiş olmalıdır -Çekin arkasına karşılıksızdır olduğu şerhi ilgili banka tarafından işlenmelidir -Çek sahibi süresi içerisinde şikayet yoluna başvurmalıdır. (Öğrenmesinden itibaren 3 ay her halde 1 yıl)
KARŞILIKSIZ ÇEK SUÇUNDAYETKİLİ ve GÖREVLİ MAHKEME
Karşılıksız çek düzenleme suçuna bakmakla görevli Mahkeme İcra Mahkemesi olup, yetkiye ilişkin ise seçimlik yetki bulunmaktadır. Çekin tahsil için verildiği bankanın bulunduğu yer, çek hesabının açıldığı yer, keşidecinin yerleşim yere yâda şikâyetçinin yerleşim yeri mahkemesinin herhangi birinde dava açılabilmektedir.
ÇEK ŞİKAYETİNE BAŞVURU SÜRESİ NEDİR?
Bizim hukukumuzda karşılıksız çek suçunun takibi şikayete bağlıdır. Bu şikayet süresi ile ilgili Türk Ceza Kanunu m. 73/1’de yer alan fiilin ve failin kim olduğunun bilindiği veya öğrenildiği tarihten itibaren başlayacak altı aylık şikayet süresi değil, İcra ve İflas Kanunu m. 347’de düzenlenen bu hakka sahip olan kişinin karşılıksız çek düzenleme suçunun işlendiğini öğrendiği tarihten itibaren üç aylık ve her durumda bir yıllık şikayet süresi uygulanacaktır.3 aylık süre çek yükümlülük bedelinin alındığı tarihle değil karşılıksız işlemi yapılınca başlar. Şikayet ile ilgili sürelere riayet mahkeme tarafından re’sen dikkate alınacaktır.
YAPTIRIM NEDİR?
Karşılıksız çek düzenleyen kişi hakkında, her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Ancak, hükmedilecek adli para cezası; çek bedelinin karşılıksız kalan miktarından az olamaz. Yargılama sırasında da resen mahkeme tarafından koruma tedbiri olarak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına karar verilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı, çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi, bu tüzel kişi adına çek keşide edenler ve karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organı ile ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri hakkında uygulanır.
KARŞILIKSIZ ÇEKTE ADLİ PARA CEZASI ÖDENMEZSE NE OLUR?
Mahkeme tarafından verilen adli para cezalarının ödenmemesi durumunda, bu ceza, 13/12/2004 tarihli ve 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunun 106 ncı maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan kamuya yararlı bir işte çalıştırma kararı verilmeksizin doğrudan hapis cezasına çevrilir.
KARŞILIKSIZ ÇEKTE SORUMLULUK NASIL BELİRLENİR?
Çek hesabı sahibi gerçek kişi, kendisi adına çek düzenlemek üzere bir başkasını temsilci veya vekil olarak tayin edemez. Gerçek kişinin temsilcisi veya vekili olarak çek düzenlenmesi halinde, bu çekten dolayı hukuki ve cezai sorumluluk çek hesabı sahibine aittir.
Çek hesabı sahibinin tüzel kişi olması halinde ise, bu tüzel kişinin mali işlerini yürütmekle görevlendirilen yönetim organının üyesi, böyle bir belirleme yapılmamışsa yönetim organını oluşturan gerçek kişi veya kişiler, çek karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlüdür.
ÇEKE HAPİS CEZASINI KALDIRACAK HALLER NEDİR?
Karşılıksız kalan çek bedelinin, çekin üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz tarihinden itibaren işleyecek 3095 sayılı Kanuna göre ticari işlerde temerrüt faiz oranı üzerinden hesaplanacak faizi ile birlikte tamamen ödeyen kişi hakkında, yargılama aşamasında mahkeme tarafından davanın düşmesine ve mahkumiyet hükmünün kesinleşmesinden sonra mahkeme tarafından hükmün bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasına karar verilecektir.
Çek Şikayetinden vazgeçme halinde de tekrar aynı çekten ceza verilemez.
Çek şikayeti ve çek icra takibi bir çok usuli kurala bağlanmış olduğundan yapılacak bir hata çekte ceza çıkmamasına neden olabileceği gibi aynı zamanda çek takibini tahsil edilemez hale getirebilir. Bu nedenle çek şikayeti ve takibi bu konuda uzman bir İzmir avukat aracılığı ile yapılması önem arz eder.
