Bu yazımızda güneş enerjisi ve lisans alma bağlamında elektrik üretimine dair hukuki koşullar ve yöntemler ele alınacaktır.
GİRİŞ
Güneş enerjisi; jeotermal, rüzgar, dalga ve diğer yenilenebilir enerji kaynakları gibi temiz ve ekonomik bir girdi kaynağıdır. Günümüzde, Avrupa, Afrika ve Kuzey Amerika kıtalarında hızla yaygınlaşmakta olan bu enerji kaynağı, özellikle sıcak ve yıl içi güneşli gün sayısı fazla olan ülkelerde cazibesini giderek arttırmaktadır.
Bu noktada gerek yıl içi güneşli gün sayısının fazla olması gerek coğrafi yapısı itibariyle güneş tarlalarının kullanımına elverişli bölgelere sahip olması; Akdeniz bölgesi çevresindeki ülkeleri, bu kaynağın kullanımı bağlamında Avrupa’nın diğer bölgelerine nazaran çok daha avantajlı konuma sokmaktadır. Gerçekten de SOLARGIS’in 1994 ila 2016 yılları arasında yaptığı bir ortalama araştırmaya göre, Güney ve Güneydoğu Avrupa ülkeleri, güneş enerjisi potansiyeli ve teknolojisi bakımından bölgedeki diğer ülkeler göre çok daha avantajlı bir konumdadırlar.
Bu bağlamda Türkiye, diğer Avrupa ülkelerinin de önüne geçerek bu enerji kaynağının potansiyeli bakımından dünya enerji sektöründe önemli bir yer elde edebilecek potansiyele sahiptir.
Bu konuda son yıllarda yapılan regulasyonlar ve atılan adımlar, temiz ve ekonomik enerji bakımından umut vaat etmektedir.
GÜNEŞ ENERJİSİ ÜRETİM LİSANSI
Güneş enerjisi, en nihayetinde bir enerji kaynağıdır ve kullanımı lisansa tabidir. Öyle ki, yenilenebilir enerji kaynakları bakımından teşvikler ve devlet destekleri hali hazırda mevcuttur fakat bu kaynaklardan üretim yapılabilmesi için kanun koyucu ve ilgili kurumlar belli şartlar öne sürmüştür. Bu şartların en temelinde üretim lisansı gelmektedir.
Şöyle ki; 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile piyasada elektrik üretimi, iletimi, dağıtımı, toptan veya perakende satışı, elektrik ithalat ve ihracatı ve piyasa işletim faaliyetleri için lisans alınması zorunlu kılınmıştır. Bu kapsamda piyasada faaliyet göstermek isteyen ve kurulu gücü[1] 5 MW’tan büyük olan yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı elektrik üretim santralleri için Enerji Piyasası Düzenleme Kurumun (EPDK)’dan üretim lisansı alınması gerekmektedir.
Elektrik üretim faaliyeti için öncelikli olarak ön lisans alınması gerekmektedir. Kaynak türü ve kurulu güce göre belirlenecek ön lisans süresi içerisinde yatırımcı, mevzuattan kaynaklanan izin, onay, ruhsat ve benzeri belgelerin edinmesi gerekmektedir. Ön lisansın süresi, ön lisans başvurusuna konu üretim tesisi projesinin kaynak türü ve kurulu gücüne bağlı olarak, mücbir sebep hâlleri hariç, otuz altı ayı geçmemek üzere Kurul kararı ile belirlenir.
Ön lisans süresi içerisinde gerekli izin ve onayları alan yatırımcı, elektrik üretim tesisinin inşaatına başlayabilmesi için EPDK’dan üretim lisansını alması gerekmektedir. Lisans, faaliyetin niteliği dikkate alınarak en az on, en çok kırk dokuz yıl için verilir. Ancak, Kanunun Geçici 12 nci maddesi kapsamında verilen üretim lisansının süresi, ilgili mevcut sözleşmenin süresi ile sınırlıdır. YEKA (Yenilenebilir Enerji Kaynak Alanı) için verilen üretim lisansının süresi, YEKA Yönetmeliği[2] çerçevesinde belirlenen süre ile sınırlıdır.
Güneş enerjisi de yenilenebilir bir enerji kaynağı olduğundan dolayı bu lisans sürecine tabi olacaktır.
GÜNEŞ ENERJİSİ ÜRETİM LİSANSI NASIL ALINIR?
Yukarıda da değinildiği üzere elektrik üretimi için tüzel kişilere, belli bir lisans prosedürü ve belli nitelikleri haiz olma şartı konulmuştur. Şöyle ki, elektrik üretim lisansı sahibi olmak isteyen kişilerin;
–Türk Ticaret Kanunu’na göre kurulmuş Anonim ya da Limited Şirket olarak kurulmuş olması,
–Anonim şirket olarak kurulmuş olması halinde, sermaye piyasası mevzuatına göre borsada işlem görenler dışındaki paylarının tamamının nama yazılı olması,
gerekmektedir.
Şart koşulan lisans sürecinin ise en başında ön lisans süreci gelmektedir.
ÖN LİSANS
Elektrik piyasasında faaliyet göstermek isteyen tüzel kişi, faaliyetine başlamadan önce; Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği kapsamındaki istisnalar (aşağıda değinilecektir) hariç, her faaliyet için ve söz konusu faaliyetlerin birden fazla tesiste yürütülecek olması hâlinde, her tesis için ayrı lisans almak zorundadır.
Bağlantı noktası ve tesisin fiziki durumuna göre, Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu, birden fazla projeye konu üniteleri, tek bir ön lisans veya lisans kapsamında değerlendirebilir. Diğer taraftan, birden çok yapı veya müştemilatının yüzeylerinde tesis edilen aynı tür yenilenebilir enerji kaynağına dayalı üretim tesisleri, sisteme aynı noktadan bağlanmak kaydıyla tek bir ön lisans veya üretim lisansı kapsamında değerlendirilebilir.
Üretim faaliyetinde bulunmak isteyen tüzel kişiler, ön lisans almak için; Yönetmelik ekinde yer alan “Ön Lisans Başvuru Dilekçesi” ile birlikte, Kurul kararıyla yürürlüğe konulan “Ön Lisans Başvurusunda Sunulması Gereken Bilgi ve Belgeler Listesi” uyarınca sunulması gereken belgeleri ibraz etmek suretiyle Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’na başvurabilecektir. Başvuru dilekçelerine eklenecek bilgi ve belgelere ilişkin açıklamalar; söz konusu listede yer almaktadır.
Bütün bu gerekli belge listesine EPDK’nın sitesinden ulaşabilirsiniz.
Ön Lisans başvurusunda bulunan tüzel kişi veya tüzel kişinin;
–Yüzde 10 ve üzerinde, halka açık şirketlerde yüzde 5 ve üzerinde doğrudan veya dolaylı payına sahip olan gerçek veya tüzel kişi veya kişilerin,
–Lisans iptal tarihinden önceki bir yıl içerisinde görevden ayrılmış olanlar dâhil, yönetim kurulu başkan ve üyelerinin,
6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanununun 5 inci maddesinin sekizinci fıkrası kapsamında yasaklı olmaması zorunludur.
Ön Lisans başvurularında;
-MW cinsinden her bir kurulu güç başına Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu kararı ile belirlenen tutarda, EPDK’ya muhatap düzenlenmiş ve Kurul kararı ile belirlenen örneğe uygun banka teminat mektubu, bu yöntemle hesaplanan banka teminat mektubu tutarının üst sınırı, üretim tesisi için Kurum tarafından öngörülen toplam yatırım tutarının yüzde 5’ini geçmemek üzere, Kurul kararı ile belirlenir. Yönetmelik kapsamında Kuruma sunulacak banka teminat mektubu tutarı, birden fazla bankadan temin edilen banka teminat mektupları ile de sağlanabilir.
-Şirket asgari sermayesinin; üretim tesisi için Kurum tarafından öngörülen toplam yatırım tutarının yüzde 5’ine, nükleer enerjiye dayalı üretim tesisi kurulması için yapılan ön lisans başvuruları açısından yüzde 1’ine artırıldığına ilişkin şirket esas sözleşmesinin sunulması zorunludur.
-Ön Lisans alma bedelinin Kurum hesabına yatırıldığına ilişkin belgenin ibraz edilmesi yerli doğal kaynaklar ile yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisi kurmak üzere ön lisans almak için başvuruda bulunan tüzel kişilerden ön lisans alma bedelinin sadece yüzde 10’u tahsil edilir.
Buna göre, güneş enerjisi üretim lisansı almak için ön lisans başvurusunda bulunan şirket, ön lisans alma bedeli olan (kurulu güce bağlı olarak 32.200 Türk Lirası ila 1.563.700 Türk Lirası arasında değişen bedel) en az 32.200 Türk Lirasının onda birini vererek güneş enerjisi üretim lisans sürecini başlatabilecektir.
Son olarak şunu da belirtmek gerekir ki güneş enerjisine dayalı üretim yapmak isteyen tüzel kişilerin ön lisans başvurusunda bulunabilmesi için her senenin Ekim ayının son 5 iş günü içerisinde bu süreci başlatması gerekmektedir.
Buna ilaveten de son üç yıl verilerine ait en az bir yıllık güneş ölçümü verilerini başvuru yaparken sunması gerekmektedir. Bu ölçümler, santralin yapılacağı bölgeye göre çeşitlilik gösterecek olup TEİAŞ’ın (Türkiye Elektrik İletim A.Ş.) gelecek on yıllık enerji kapasitesi görüşü ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın başvuruyu incelemesi dahilinde Enerji Piyasası Denetleme Kurulu tarafından değerlendirilecektir.
Genel itibariyle ön lisans süreci ve şartları bu şekilde olup, daha ayrıntılı bilgi için büromuzun enerji departmanıyla iletişime geçebilirsiniz.
LİSANS
Piyasada faaliyette bulunmak isteyen tüzel kişiler, üretim lisansı almak için; Ek-1’de yer alan “Lisans Başvuru Dilekçesi” ile birlikte, Kurul kararıyla yürürlüğe konulan “Lisans Başvurunda Sunulması Gereken Bilgi ve Belgeler Listesi” uyarınca sunulması gereken belgeleri ibraz etmek suretiyle Kuruma başvurur.
Bu belgelere gene EPDK’nın sitesinden ulaşabilirsiniz.
Lisans başvuru şartları ön lisans şartlarıyla paraleldir. Bu lisansı almak isteyen kişiler TTK’ya uygun kurulmuş Anonim ya da Limited Şirket olmak zorundadırlar. Yukarıdaki diğer koşullar burada da geçerlidir.
Üretim lisansı başvurusunda bulunmak isteyen ön lisans sahibi tüzel kişi, ön lisansı kapsamındaki yükümlülüklerini tamamlamak koşulu ile ön lisans süresi içerisinde Yönetmelikte belirtilen şekilde Kuruma üretim lisansı başvurusunda bulunur. ön lisans sahibinin, ön lisans süresi sona ermeden önce üretim lisansı başvurusunda bulunmaması halinde, ön lisans süresinde yerine getirilmesi gereken yükümlülüklerin ikmal edilmemiş olduğu kabul edilir.
Bu sürecin en sağlıklı şekilde yürüyebilmesi için mühendislik şirketlerinin yanı sıra bu alanda uzmanlaşmış bir hukuk bürosundan da yardım almakta fayda vardır. Zira süreler ve dilekçelerin kuruma iletilmesi ve dahi belgelerin takip edilmesi, meşakkatli bir süreç olup profesyonel yardım elzemdir.
Bütün bu süreçleri tamamlayan tüzel kişiler, bu noktadan sonra artık belirledikleri bölgelerde güneş enerji santralleri (GES) kurup elektrik üretimi yapabileceklerdir.
LİSANSSIZ ÜRETİM MÜMKÜN MÜDÜR?
Yenilenebilir Enerji Kaynaklarına dayalı enerji üretimi belli teşvik ve desteklerle birlikte özendirilmeye çalışılmaktadır. Özellikle son zamanlarda enerji bağlamında kendi kendine yetebilecek işletmelerin kurulması, devlet ve EPDK’nın temel hedeflerinden biri haline gelmiştir.
Bu hedefe binaen, bir dağıtım yahut iletim şebekesine ihtiyacı en asgari olan, kendi kendine yetebilen işletmelerle temiz enerji potansiyeli en azami şekilde kullanılacak, işletmelerin enerji giderleri buna binaen en az seviyeye gelecektir.
İşte tam bu noktada şu soru akla gelmektedir: Bu hedef doğrultusunda, lisans sürecine tabi olmayan üretim mümkün mü?
Yapılan son regülasyonlarla beraber yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim yaparak enerji ihtiyacını lisanssız bir şekilde karşılamak, işletmeler için mümkün hale gelmiştir. Artık işletmeler, fabrika alanlarına yahut masrafın en asgari olduğu bölgelerde kendi sanayi tesisleri için güneş enerji santralleri kurup bu temiz enerjiden faydalanabileceklerdir.
Lisanssız elektrik üretimi yapabilmek için gereken şartlar yönetmelikte şu şekilde sıralanmıştır:
-İmdat grupları,
-İletim ya da dağıtım sistemiyle herhangi bir şekilde bağlantısı olmadan çalışan üretim tesisleri,
–Kurulu gücü bir megavat veya Kanunun 14 üncü maddesi çerçevesinde Cumhurbaşkanı tarafından belirlenmiş kurulu güç üst sınırına kadar olan yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisleri,
–Ürettiği enerjinin tamamını iletim veya dağıtım sistemine vermeden kullanan, üretimi ve tüketimi aynı ölçüm noktasında olan, yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisleri,
-Bakanlıkça belirlenecek verimlilik değerini sağlayan kategorideki kojenerasyon tesisleri,
-Mikrokojenerasyon tesisleri,
-Belediyelerin katı atık tesisleri ile arıtma tesisi çamurlarının bertarafında kullanılmak üzere kurulan üretim tesisleri,
-Sermayesinin yarısından fazlası doğrudan veya dolaylı olarak belediyeye ait olan tüzel kişilerce, belediyeler tarafından işletilen su isale hatları ile atık su isale hatları üzerinde, teknik imkanın olması ve DSİ tarafından uygun bulunması halinde hidrolik kaynağa dayalı kurulan üretim tesisleri,
-Elektrik aboneliği Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğüne veya sulama birliklerine, ait tarımsal sulama amaçlı tesislerin elektrik ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla, kurulu gücü tarımsal sulama tesisinin bağlantı anlaşmasındaki sözleşme gücü, birden fazla tesis için tesislerin sözleşme güçleri toplamı ile sınırlı olmak koşuluyla Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü tarafından veya DSİ’nin izniyle sulama birlikleri tarafından kurulan ve işletilen yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisi.
-Belediyeler ve bunların bağlı kuruluşları ile sanayi tesisleri ve tarımsal sulama amaçlı tesisler tarafından bağlantı anlaşmasındaki sözleşme gücünün iki katı ve diğer kişiler bağlantı anlaşmasındaki sözleşme gücü ile sınırlı olmak kaydıyla, tüketim tesisi ile aynı ya da farklı ölçüm noktasında kurulan yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisi,
-Sulama birliklerinin işletme, bakım, onarım ve yönetim sorumluluğuna sahip olduğu taşınmazlar ile sulama birliği ve DSİ’nin mülkiyetinde veya tasarrufu altında bulunan diğer taşınmazlar üzerinde DSİ’nin uygun görüşüyle kurulan ve sulama birlikleri tarafından işletilen bağlantı anlaşmasındaki sözleşme gücü ile sınırlı olmak kaydıyla tüketim tesisi ile aynı ya da farklı ölçüm noktasında kurulan yenilenebilir enerji üretim tesisleri,
-İl özel idareleri tarafından kurulan tüzel kişilerin, il özel idaresi tarafından işletilen basınçlı borulu sulama şebekesi veya klasik kanallı şebekeleri ile sadece sulama amacına hizmet eden şebekenin su kaynağı üzerinde teknik imkânın olması ve DSİ tarafından uygun bulunması hâlinde kurulacak üretim tesisleri.
Önlisans ve lisans almaktan ve şirket kurmaktan muaftırlar. Yani bu maddeler çerçevesinde üretim yapmak isteyen kişi, tüzel kişi olma mecburiyetinde değildir, gerçek kişi de olabilir.
Bu bağlamda şayet tüketim tesisi olan fabrikasının ya da işletmesinin tükettiği enerji, GES’ten üretilen elektrik enerjisiyle aynı olacak olan işletmeler lisans sürecinden muaftırlar.
İlaveten, kurulu güç bakımından üretim tesisinin 5 MW’ı geçmemesi halinde kurulacak olan GES için bir lisans alma yükümlülüğü olmayacaktır.
İŞLETMELERE NEDEN GES KURULMALIDIR?
Enerji fiyatlarının her geçen gün arttığı şu günlerde, geleneksel fosil yakıt ve türevi enerji kaynaklarından enerji girdisi sağlamak maalesef çok maliyetli bir hal almıştır. Nitekim Türkiye’nin fosil yakıt enerjisinde dışarı bağımlı olması, bu girdilerin maliyetini daha da çok arttıran etkenlerden bir tanesidir. Tam bu noktada, güneş radyasyonu ve yıl içi güneşli gün sayısı bol olan ülkemizde GES kurmak, maliyetlerde çok büyük düşüşler yaratacak ve şirketlerin kar marjinini en yüksek seviyeye getirecektir.
Orta ölçekli bir tüketim tesisinde (fabrika, işletme) ortalama elektrik faturasının 250.000 ila 400.000 Türk Lirası gelmesi ve bunun yıla vurulduğunda ortalama 7.5 milyon Türk Lirası olması durumu ele alınırsa üretim tesisi olarak bir GES kurulması yaklaşık 2,5 milyon dolarlık bir yatırım maliyeti ile en fazla beş sene içerisinde yaptığınız giderin amortizasyonu sağlanacaktır.
Ek olarak, fosil yakıtlarının kullanımının iklim değişikliği ve küresel ısınma gibi nedenlerden ötürü en asgari seviyeye indirilmesi gerekmektedir. AB’nin “0 Emisyon” hedefleri doğrultusunda bu alanda adım atan ve ilerleyen şirketler ileride rakiplerine oranla çok daha önde olacaklardır. İklim değişikliğiyle mücadelede önde olan firmalar bu bağlamda hem daha yeşil bir geleceğe yatırım yapacak hem de bu alanda sükse el edeceklerdir.
Avukat İzmir olarak, hukuki konularda size rehberlik etmek ve sorularınıza cevap vermek için buradayız. Diğer yazılarımıza göz atmak için linke tıklayabilirsiniz.
Stj. Av. Ömer Faruk KILIÇ
Av. Muhittin KURNAZ
Sosyal Medyada Bizi Takip edin
https://www.facebook.com/kapitalhukuk
https://www.instagram.com/kapitalhukuk/
https://tr.linkedin.com/company/kapi%CC%87tal-hukuk
[1]Bir elektrik santralinin karşılayabileceği, bir elektrik şebekesinin taşıyabileceği, bir tesisatın kaldırabileceği maksimum kapasite.
[2]Kamu ve hazine arazilerinde elektrik enerjisi üretimine uygun yenilenebilir enerji kaynak alanlarının belirlenmesi, derecelendirilmesi, korunması ve kullanılmasına ilişkin usul ve esasları düzenleyen Yönetmelik.
