Bu yazımızda yargılama süreçlerinde sıklıkla vatandaşlarımızın karşılaştığı İstinabe kavramının anlamını açıklayarak bu kurumun özellikleri hakkında sizleri bilgilendireceğiz.
İstinabe Nedir?
İstinabe etimolojik olarak Arapça kökenli olup Türk Dil Kurumuna ait olan Güncel Türkçe Sözlüğe göre “Davanın görülmekte olduğu mahkemeye gönderilmek için başka bir yerde bulunan bir tanığın oradaki mahkeme tarafından ifadesinin alınması” olarak ifade edilmektedir. Bu kapsamda “Yardım İstenmesi, Hukuki Yardım” olarak ifade edilmesi söz konusudur (Kuru & Arslan & Yılmaz, 2010)
Bu kapsamda İstinabe Kurumu açısından çeşitli tanımlar söz konusu olmaktadır. Bunlardan birisini incelemek gerekirse Yılmaz’a göre: “Bir davada mahkemenin yargı çevresi dışında bir işlem yapılması gerekirse davaya bakan mahkeme o işlemin yapılması için başka bir mahkemeden yardım ister; buna istinabe denir”. (Yılmaz, 2005). Bu kapsamda Demir’in de çalışmasında ifade ettiği üzere yargılaması gerçekleştirilen bir hususa ilişkin olarak ilgili işlemin söz konusu yargılamayı yürüten mahkeme veya hakimin yetki çevresi dışarısında bulunması neticesinde söz konusu işlem yönünden o işlemin bulunduğu yerdeki yargı çevresi içerisinde yer alan mahkeme veya hakimden hukuki yardım talep edilmesidir (Demir, 2014).
İstinabede Taraflar Kimlerdir?
İstinabe gereksiniminin vuku bulması halinde söz konusu talepte bulunan merci İstinabe Eden olarak ifade edilirken kendisinden hukuki yardım talep edilen mercii ise İstinabe Olunan olarak açıklanmaktadır.
İstinabenin Farklı İfade Ediliş Şekilleri
İstinabe Kavramı Demir’in de çalışmasında değinmiş olduğu üzere çeşitli şekillerde karşımıza çıkabilmektedir. Bu kapsamda “Mahkemeler arası Hukuki Yardım, Mahkemeler Arası Adli Yardımlaşma” gibi farklı ifadelerin bulunduğu karşımıza çıkmaktadır (Demir, 2014; Önen 1979; Berkin, 1981)
Bu hususa karşın Hukuk Muhakemeleri Kanunumuzda ise salt şekilde İstinabe kavramı kullanılmaktadır. Bu konuda HMK’nın 197, 289/1, 302/4 vd. Maddeleri karşımıza çıkan örneklerden birkaçıdır.
Hangi İşlemler İstinabe İle Gerçekleştirilebilir?
Bilinecek olunduğu üzere mahkemenin yürütmekte olduğu yargılama faaliyeti ile ilgili olarak gerçekleştirmesi gereken her işlem açısından asıl yetkiye sahiptir. Bu hususla birlikte çeşitli durumlarda bazı iş ve işlemler yönünden ilgili mahkemenin işlemleri gerçekleştirilmesi yerine diğer bir mahkemenin işlemleri gerçekleştirmesi gerekebilir.
Yukarıdaki kapsamlarda hususlar söz konusu olduğunda İstinabe Edilen Mahkeme yalnızca İstinabe Eden Mahkemenin belirtmiş olduğu işlemleri gerçekleştirmekte olup bu husus yargılama faaliyetinin İstinabe Edilen tarafından gerçekleştirileceği veya yetkinin o mahkemeye aktarıldığı anlamına gelmemektedir. Her durum ve şartta sonuç olarak hükmü verecek olan mercii İstinabe Eden Mahkeme olmaya devam edecektir. Durum böyle olmakla birlikte genellikle aşağıda sayılan hususlar yönünden mahkemelerin diğer mahkemelerden Hukuki Yardım talebinde bulundukları yani İstinabe kurumundan faydalandıkları görülmektedir;
- Yargılama faaliyetini gerçekleştiren mahkemenin yargı çevresi dışındaki delillerin incelenmesi,
- Yargılama faaliyetini gerçekleştiren mahkemenin yargı çevresi dışında oturan tarafların istinabe sureti ile tanık olarak dinlenmesi veya isticvapla ilişkini işlemlerin yürütülmesi
İstinabenin Yararları
İstinabe açısından bir sınırlama bulunmamaktadır ve bu kapsamda İstinabe Talebinde Bulunan mahkeme tarafından gerekli durumlarda işbu kurumdan faydalanılmaktadır. Bu kapsamda İstinabenin yargılama faaliyetleri açısından çeşitli faydalarının bulunduğu gözlemlenmektedir. Bunlar ise yargılamanın makul süre içerisinde hızlıca gerçekleşmesine katkı sağlanılması, yargılama faaliyetinde tasarruflu bir sürecin işletilmesi ve taraflar açısından daha uygun bir yargılama faaliyetinin gerçekleşmesidir.
İstinabenin Hukuki Niteliği Nedir?
İstinabe Kurumunun hukuki niteliğine ilişkin olarak ise yukarıda da tarafınıza ifade ettiğimiz üzere yargılamanın hızlı, verimli, makul süre içerisinde masraf bakımından tasarruflu şekilde yürütülmesi açısından faydalı olan bu kurum Mahkeme tarafından verilen bir karar olmasından ötürü Mahkeme Usul İşlemi ile yakından ilgilidir. Bilinecek olduğu üzere Usul İşlemleri temel olarak yargılama sürecinde ilerlemenin sağlanması ve yargı işlevinin gerçekleşmesi amacı ile yürütülen faaliyetlerdir. Bu kapsamda Taraf ve Mahkeme Usul İşlemi olarak karşımıza çıkan bu işlemlerden Mahkeme Usul İşlemi olarak İstinabe Kavramının karşımıza çıktığı gözlemlenmektedir.
Bu noktada İstinabeye ilişkin işlemlerin Mahkemenin davanın devamına yönelik vermiş olduğu kararlardan olması nedeni ile mahkeme tarafından yargılama faaliyetini ilerleten kararlardan olduğu ortada olup bu husus nedeni ile Ara Karar niteliği bulunmaktadır.
Sonuç
Yargılama faaliyetleri içerisinde İstinabe Kurumu sıkça adını duyurmuş olmakla birlikte bu durumun oluşması neticesinde pek çok vatandaş sürecin nasıl ilerlediğini ve bu kurumun ne anlama geldiğini merak etmektedir. Bu kapsamda İstinabe bir Hukuki Yardım olup Ara Karar Niteliğinde olan bir Mahkeme Usuli İşlemidir. Bu neticede Yargılamayı gerçekleştiren Mahkemenin yetki çevresi dışında kalan iş ve işlemlerin gerçekleştirilerek yargılamanın hızlı, verimli, düzgün işlemesi adına başka bir yargı çevresi içerisindeki Mahkemeden Hukuki Yardım alınmasıdır.
Hukuk Stajyeri Furkan GÜNERHAN
Diğer hukuk makaleleri için blog sayfamızı ziyaret edebilir veya İzmir Avukat Kapital Hukuk sayfamıza göz atabilirsiniz.
