Taşıyan, navlun sözleşmesinde gemide deniz yoluyla bir yük taşımayı taahhüt eden kişidir. Navlun sözleşmesinde taşıyanın haklarından en önemlisi navlun alacağı olup bununla birlikte duruma göre taşıyan başka haklara da sahip sayılabilecektir. Bu yazımızda taşıyanın haklarını iki temel başlık altında açıklayacağız.1.TAŞIYANIN HAKLARINDAN NAVLUN VE DİĞER ALACAKLARI TALEP ETME HAKKITaşıyanın haklarından en önemlisi navlun alacağıdır. Bununla birlikte taşıyan sürasterya ücreti, eşyanın tevdi masrafı, müşterek avarya garame alacağı, eşyanın emniyet altına alınması ve kurtarılması için yapılan masraflar ve yükleten, taşıtan veya adamlarının kusuru sebebiyle oluşan zararlarının tazminini talep etme hakkına sahiptir.Taşıyanın Haklarından Navlun AlacağıTaşıyanın haklarından navlun alacağının miktarı ve ödeme şekli sözleşmeyle serbestçe belirlenebilir. Taşınmak için teslim alınan eşya için bir navlun miktarı kararlaştırılmadığı durumlarda yükleme zamanı ve yerinde mutat sayılan navlun ödenir. Navlunun eşyanın miktarı üzerine de kararlaştırılması mümkündür. Navlun alacağı aksi kararlaştırılmadıkça eşyanın teslim edilmesinin talep edildiği anda ve her halde boşaltma süresinin sonuna gelindiğinde muaccel olur. Taşıyan hiçbir koşulda navlun yerine eşyayı kabul etmek zorunda değildir.Navlunun ayrıca zaman üzerine de kararlaştırılmasında bir sakınca bulunmamaktadır. Navlun hesabında dikkate alınacak süre yüklemenin belli bir günde başlayacağının kararlaştırıldığı durumlarda o günden, aksi takdirde Türk Ticaret Kanunu madde 1152 uyarınca hazırlık bildiriminde bulunulan günü takip eden günden itibaren başlar ve boşaltmanın tamamlandığı gün sona erer. Navlunun zaman üzerine kararlaştırıldığı durumlarda önemli hususlar şunlardır:
Sürastarya kararlaştırıldığı hallerde sürastarya süresince zaman üzerine kararlaştırılan navlun işlemez.
Geminin yolculuk sırasında tamir edilmesi gereken hallerde tamir için geçen süre navlun hesabında dikkate alınmaz.
Yolculuğun bir kamu tasarrufu sebebiyle geciktiği durumlarda da zaman üzerine kararlaştırılan navlun işlemez.
Taşıyanın Talepte Bulunamayacağı Alacak KalemleriTaşıyan pey akçesi, prim, bahşiş veya başkaca taleplerde bulunamaz. Gemiciliğin getirdiği olağan ve olağanüstü giderler, kılavuz, liman, fener, karantina, buz kırdırma, römorkaj gibi hizmetlere ilişkin resim ücretlerini ödemek, bu giderleri doğuran sebeplere ilişkin gerekli önlemleri almak, aksine sözleşme olmadığı takdirde sadece taşıyanın sorumluluğundadır. Müşterek avarya halleri, eşyanın korunması ve emniyet altına alınması ve kurtarılması amacıyla yapılan giderler bu kapsama dahil değildir.Eşyanın Zıyaa Veya Hasarı Durumunda Navlun Alacağı Taşıyanın haklarından navlun alacağı eşyanın hasara uğramış olması durumunda dahi talep edilebilir. Meydana gelen hasardan Türk Ticaret Kanunu madde 1178 gereği taşıyanın sorumlu olduğu hallerde dahi navlun taşıyan tarafından talep edilebilir.Taşıyanın eşyanın zıyaaından sorumlu olduğu durumlarda navlun ödenir. Peşin ödenmişse ödenen navlun geri alınamaz. Eşya taşıyanın sorumlu olmadığı bir sebepten dolayı kısmen zıyaa uğramışsa navlun götürü olarak kararlaştırılmışsa zıyaa uğrayan eşya oranında navlun indirilebilecektir.Taşıyanın hakları nedir?2.TAŞIYANIN HAKLARINDAN HAPİS HAKKI Taşıyanın haklarından bir diğeri de hapis hakkıdır. Taşıyanın haklarından hapis hakkı Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenmiş olup madde 950-953 uyarınca taşıyan navlun sözleşmesinden doğan tüm alacakları için eşya üzerinde hapis hakkına sahiptir. Hapis hakkı eşyanın taşıyanın zilyetliğinde bulunduğu süre boyunca devam eder. Taşıyanın eşyanın tesliminden sonra bile 30 gün içinde eşyanın gönderilenin zilyetliğinde bulunması şartıyla mahkemeye başvurarak hapis hakkından doğan yetkilerini kullanması mümkündür.Taşıyanın Haklarından Hapis Hakkının Öne Çıkan Özellikleri Şunlardır:
Taşıyanın haklarından hapis hakkı yalnızca üzerinde hapis hakkı kullanılan eşyanın taşınmasından doğan alacakları teminat altına alır.
Eşyanın değeri taşıyanın navlun sözleşmesinden doğan alacağından fazlaysa hapis hakkı değeri karşılayacak miktardaki eşya üzerinde kullanılabilir. Bu durumda eşyanın tamamı üzerinde hapis hakkı kullanılamaz.
Müşterek avarya ve kurtarma alacaklarında taşıyanın navlun sözleşmesinden kaynaklanan navlun alacağı miktarına bakılmaksızın taşıyan eşyanın tümü üzerinde hapis hakkını kullanabilir.
Taşıyanın navlun alacağının miktarı hakkında uyuşmazlık olduğu durumlarda taşıyanın iddia ettiği çekişmeli tutar mahkemece belirlenen yere yatırıldığında taşıyan eşyayı teslim etmek zorundadır. Eşyanın tesliminden sonra taşıyan teminat göstererek yatırılmış olan tutarı çekme hakkına sahiptir.
Taşıyanın haklarından hapis hakkı Türk Ticaret Kanunu madde 1203 gereğince gönderilenin ödemekle yükümlü olduğu alacaklar açısından gönderilene karşı da kullanılabilir. Gönderilen eşyanın teslimini istediği andan başlayarak yalnızca Türk Ticaret Kanunu madde 1203’te öngörülen alacaklar için hapis hakkının kullanılmasına katlanmak zorunda olup bundan başka alacaklar için hapis hakkı kullanılamaz.
Türk Ticaret Kanunu madde 1204/3 gereğince navlun sözleşmesinde taşınan eşya için farklı gönderilenlere teslim edilmek amacıyla birden fazla konişmento veya denizde taşıma senedi düzenlendiği takdirde taşıyanın haklarından hapis hakkı bir konişmento ile eşyanın kendisine teslim edilmesi talebinde bulunan gönderilene karşı yalnızca teslimini talep ettiği eşyanın miktarına denk gelen alacaklar için kullanılabilir.
Türk Ticaret Kanunu madde 1205 gereğince taşıyan, gönderilenin ödemesi gereken alacaklarını tahsil etmeden eşyayı gönderilene teslim ettiği durumda bu alacaklarının karşılanmasını taşıtandan talep edemez. Taşıtan taşıyanın aleyhine sebepsiz zenginleşmişse taşıyan ancak sebepsiz zenginleşme miktarıyla sınırlı kalmak üzere taşıtana rücu etme hakkına sahiptir.
Türk Ticaret Kanunu madde 1206 gereğince taşıyan, üzerinde taşıyanın haklarından hapis hakkını kullandığı eşyanın paraya çevrilmesini talep etmiş ancak satış sonucunda alacağının tamamını tahsil edememişse navlun sözleşmesinden doğan alacaklarının tahsil edilemeyen kısmını Türk Ticaret Kanunu gereğince taşıtandan talep edebilecektir.
Av. Harun Ümit Eren ve Av. Bahadır Gökhan Kaya’nın 2016 yılında kurmuş olduğu Kapital Hukuk Bürosu; değişen ve globalleşen dünyaya müvekkillerinin uyumlanmasını hedefler. Bünyesindeki avukatları, sigorta uzmanları ve icra ekibiyle, ticari faaliyetler için yurtiçi veya uluslararası alanda Ticaret Hukuku, İş Hukuku, Sigorta Hukuku, İcra-İflas Hukuku ve Vergi /SGK Hukuku alanlarında yoğunlaşarak daha kaliteli ve kapsamlı hizmet vermeyi hedefler.
