Bu yazımızda taşınır rehin sicil sitemi ele alınacaktır.
Şöyle ki, kişiler, finansmana erişimde çeşitli zorluklarla karşılaşmaktadırlar. Bu zorlukların en başındaysa teminat konusu gündeme gelmektedir. Bu durumda teminat sözleşmeleri karşımıza çıkmaktadır.
Teminat sözleşmeleri alacaklıların, borcun hiç veya gereği gibi ifa edilmemesi halinde teminat sözleşmelerine dayanarak alacaklarına kavuşmalarını kolaylaştırmaktadır. Söz konusu bu teminatlar, içerikleri bakımından kişisel ve ayni olmak üzere kefalet ve rehin şeklinde ortaya çıkmaktadır.
Günden güne değişen ve gelişen dünyamızda sanal âlem her yıl daha da hayatımızın büyük bir parçası olmakla birlikte artık her şeyin bu denli elektronik ortamda sürdürüldüğü bir yüz yılda aleniyeti sağlamak ve daha hızlı bilgiye ulaşmak için ticari işletmeler, taşınır rehni sicili sistemi olan TARES Portalı üzerinden işlemlerini yürütmektedir.
Biz de bu yazımızda ayni bir teminat olan rehin üzerinde incelemeler yapacağız. Bu konu özelinde Taşınır Rehni Sicili Sistemi’ni (TARES) ele alacağız.
GİRİŞ
Rehin, borçlunun borcunu ödeyeceğine güvence olarak ve borcu ödediğinde geri verilmesi koşuluyla alacaklıya verdiği ayni bir güvence, teminattır.
Türk Medeni Kanununda rehin, esas itibarıyla taşınır eşya-taşınmaz eşya ayrımından hareketle düzenlenmiştir. Ancak kanun koyucu, haklar üzerinde kurulabildiği gibi eşya niteliği taşımayan birtakım değerler üzerinde de rehin kurulmasına izin vermiştir. Taşınır rehnine ilişkin hükümler, hatta taşınmaz rehnine ilişkin bazı hükümler niteliğine uygun düştüğü ölçüde haklar üzerinde kurulan rehin için de uygulanabilir.
Türk Medeni Kanunu dışında çeşitli kanunlarda da taşınır rehnine ilişkin düzenlemeler mevcuttur. Şüphesiz bu düzenlemelerin en başında 6750 sayılı Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu (TİTRK) gelmektedir. Söz konusu Kanun 01.01.2017 tarihinde yürürlüğe girmiştir ve Türk Medeni Kanununda taşınır rehni için öngörülen sistemden birçok yönden ayrılmaktadır.
Bu düzenlemeye ek olarak Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu’nun uygulanması için ikincil mevzuat da Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından çıkartılmıştır. Rehinli Taşınır Sicili Yönetmeliği 31.12.2016 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Rehinli Taşınır Sicili Yönetmeliği tali nitelik taşıyan tek düzenleme değildir. Rehinli Taşınır Sicili Yönetmeliği ile birlikte Ticari İşlemlerde Rehin Hakkının Kurulması ve Temerrüt Sonrası Hakların Kullanılması Hakkında Yönetmelik, Ticari İşlemlerde Taşınır Varlıkların Değer Tespiti Hakkında Yönetmelik olmak üzere üç ayrı yönetmelik de bulunmaktadır.
TİTRK’YA GÖRE KURULAN REHNİN TESLİMSİZ KURULMASI
Taşınmazlar gibi taşınırlar da kredi teminatı olarak gösterilebilir. TMK’nin 939/1.m.’sine göre taşınır rehninin en temel özelliği teslime bağlı olarak kurulmasıdır. Ancak ticari işletmenin devamlılık unsurunu ele aldığımızda açıkça görülüyor ki ticari işletmenin sürekliliğinin bozulmaması için rehin konusu taşınır varlıkları ticari işletme sahibinin kullanmaya devam etmesi gerekir.
Örnek vermemiz gerekirse büyük bir iplik fabrikasının bünyesinde, fabrika binasının üzerinde yer aldığı geniş bir taşınmaz, makineler, ticaret unvanı, marka gibi gayrimaddi mallar, arabalar, hammaddeler, alacaklar bulunabilir. Bu unsurların bazılarının ya da ticari işletmenin tümünün rehni durumunda, söz konusu unsurların teslimi gerekmektedir. Eğer teslimle taşınır rehni kurulursa tacirin bu işletmedeki faaliyetlerini sürdürerek borcunu ödeyebilmesi neredeyse imkânsız hale gelecektir. Bu sebeple teslimsiz taşınır rehni sayesinde tacir hem faaliyetlerini kesintisiz sürdürecek hem de kazanç sağlayarak borcunu ödeyebilecektir.
TAŞINIR REHNİNİN KURULMASI NASIL OLUR?
TİTRK.m.1/3’de ticari işlemlerde taşınır rehninin Kanunda sayılan taşınır varlıklar üzerinde kurulabileceği ifade edilmiştir. Bu varlıklar ise TİTRK.m.5’te düzenlenmiştir. Ancak bu maddede sayılan taşınır varlıklar sınırlı sayıda olmayıp maddede sayılanlar dışındaki varlıklar da taşınır rehnine dâhil olabilir.
TİTRK.m.5/1’e göre rehin hakkı “Alacaklar, çok yıllık ürün veren ağaçlar, fikri ve sınai mülkiyete konu haklar, hammadde, hayvan, her türlü kazanç ve iratlar, başka bir sicile kaydı öngörülmeyen ve idari izin belgesi niteliğinde olmayan her türlü lisans ve ruhsatlar, kira gelirleri, kiracılık hakkı, makine ve teçhizat, araç, ekipman, alet, iş makinaları, elektronik haberleşme cihazları dâhil her türlü elektronik cihaz gibi menkul işletme tesisatı, sarf malzemesi, stoklar, tarımsal ürün, ticaret unvanı ve/veya işletme adı, ticari işletme veya esnaf işletmesi, ticari plaka ve ticari hat, ticari proje, vagon, fıkrada sayılanlardan üçüncü kişiler zilyetliğindeki taşınır varlık, hak ve paylı mülkiyet hakları, benzeri her türlü taşınır varlık ve hak” tüm bu sayılan taşınır varlıklar üzerinde kurulabilir.
Ayrıca TİTRK.m.5/2’nin son cümlesindeki düzenlemeye göre birinci fıkradaki taşınır varlıkların borcu karşılaması durumunda işletmenin tamamı üzerinde rehin hakkı kurulamaz.
Bu açıklamalarımıza ek olarak Kanunda rehin hakkının işletmelerin müstakbel taşınır varlıkları üzerinde de kurulabileceği düzenlenmiştir. Rehinli müstakbel taşınır varlık üzerindeki tasarruf yetkisi, bu varlıkların mülkiyete konu edilmesini müteakip kullanılabilir.
TİTRK.m.5’de sayılan unsurlar üzerinde rehin kurulabilmesi için öncelikle rehin sözleşmesi düzenlenmelidir. Söz konusu sözleşme Taşınır Rehni Sicili Sistemi TARES Portalı üzerinden hazırlanabilir. Bu minvalde öncelikle TARES Portalını inceleyip akabinde rehin sözleşmesini ele alacağız.
TARES NEDİR?
Rehin sözleşmesinin sicile tescili kurucu unsurdur ve bu söz konusu sicil ticari işletmeler için TARES adı verilen taşınır rehni sicilidir. TARES, bir rehin hakkının tesisini, üçüncü kişilere karşı aleniliğini sağlar ve alacaklıların öncelik hakkını belirler.
TARES’in tam bir tanımını yapmamız gerekirse TARES, Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu kapsamında Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından oluşturulmuştur ve ticari işletmelerin finansmanlara erişimlerini kolaylaştıran bir sicildir.
TARES Portalı ile 7/24 taşınır rehni sözleşmesi, taşınır rehni kaldırma (terkin), rehin hakkı devri, boşalan dereceye geçme işlemi, taşınır varlığın devri, sözleşme değişikliği işlemleri başlatabilir. Ayrıca sistem üzerinde tanımlanmış olan Taşınır Rehni Sicili üzerinden sorgulama işlemleri yapılabilmektedir.
İlgili işlemlerin yapabilmesi için sisteme üye olunması gerekmektedir. Eğer üyelik mevcutsa TC Kimlik No ve şifre ile giriş yapılabilir. Sisteme üyelik mevcut değilse en yakın noterliğe Türkiye Noterler Birliği E-Hizmet Üyelik işlemi ile başvurarak sisteme üye olunabilir.
Bu sisteme sadece gerçek kişiler üye olabilir ancak tüzel kişilerin temsilcileri de üye olabilir. Üyelik işlemi ise tamamen ücretsizdir. TARES sistemine üye olan herkes dilediği gibi taşınır rehni sözleşmesi hazırlayabilir.
Rehin sözleşmesi, yazılı olarak veya elektronik olarak TARES Portalı üzerinden düzenlenebilir. Söz konusu rehin sözleşmesi, noter huzurunda veya güvenli elektronik imza ile imzalanarak TARES’e tescil edildiği takdirde TİTRK çerçevesinde geçerli bir rehin hakkı kurulmuş olur.
REHİN SÖZLEŞMESİ VE HAZIRLANIŞI
Taşınır rehni kurulması için öncelikle rehin veren ile rehin alan alacaklı arasında bir “Rehin Sözleşmesi” imzalanır. TİTRK.m.3’e göre rehin sözleşmesi;
- Kredi kuruluşları ile tacir, esnaf, çiftçi, üretici örgütü, serbest meslek erbabı gerçek ve tüzel kişiler arasında,
- Tacir ve/veya esnaflar arasında yapılır.
TTK.m.12’ye göre tacir sayılanlar da tacir olmanın hem haklarından hem de külfetlerinden yararlanabileceklerinden, rehin sözleşmesine taraf olabilirler.
Ayrıca tacirin mutlaka sadece kendi borcu için ticari işletmesini ya da ayrı unsurlarını rehnetmesi şart değildir. Tacir başka bir tacir ya da esnafın borcu için de kendi ticari işletmesini rehnedebilir.
Rehin sözleşmesinde ihtiva edilmesi gereken zorunlu unsurlar TİTRK.m.4’da düzenlenmiştir. Bu hükme göre;
- Rehin sözleşmesinin tarafı ticari işletme ise ticaret unvanı, MERSİS numarası, temsil ve ilzama yetkili temsilcinin adı, soyadı ve imzası,
- Gerçek kişi veya esnaf ise Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası, adı, soyadı ve imzası,
- Çiftçi ise Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası, adı, soyadı ve imzası ile Çiftçi Kayıt Sistemi numarası,
- Üretici örgütü ise üretici örgütü belge numarası ile temsil ve ilzama yetkili temsilcinin adı, soyadı ve imzasının yazılması zorunludur.
Ayrıca aynı hükme göre, rehin sözleşmesinin taraflarının bilgilerine ek olarak;
Borcun konusu, borcun miktarı, borcun miktarı belirli değilse rehnin ne miktar için güvence teşkil ettiği, ödenecek para cinsi, rehnin azami miktarı, rehne konu varlık ile bu varlığın ayırt edici özelliklerini belirten seri numarası, markası, üretim yılı, şasi numarası, belge seri numarası, varsa GTİP ya da PRODTR sanayi ürünü kodu gibi hususların rehin sözleşmesinde yazması zorunludur.
Eğer TİTRK.m.4’de belirtilen bu hususlardan biri dahi rehin sözleşmesinde mevcut değilse, yapılan rehin sözleşmesi geçerli olmaz ve bu rehin sözleşmesi rehinli taşınır siciline tescil edilmez.
Rehin sözleşmesi yazılı ya da elektronik ortamda yapılır. Rehin sözleşmesi, elektronik ortamda yapılıyorsa, sözleşmenin sicile tescil edilmesi için güvenli elektronik imza ile onaylanması şarttır. Ancak TİTRK.m.4/4’e göre rehin sözleşmesi yazılı yapılıyorsa, tarafların imzalarının noterce onaylanması ya da sözleşmenin sicil yetkilisi huzurunda imzalanması gerektiği hükme bağlanmıştır.
REHİNDE SIRA
Taşınır varlıklar üzerinde birden fazla rehin hakkının kurulması durumunda, alacaklıların öncelik hakkının nasıl belirleneceği problemi ortaya çıkmaktadır. TİTRK.m.11/1’e göre aynı taşınır varlık üzerinde derece sırası belirtilmeksizin birden fazla rehin hakkı tesis edilmesi hâlinde alacaklıların öncelik hakkı, rehnin kurulma anına göre belirlenir. Bu hükme göre, taşınır rehni sicilinde kural olarak ilerleme sisteminin kabul edildiği görülmektedir.
Bunun yanında ticari işlemlerde taşınır rehninde, taşınmaz rehninde uygulanan derece sisteminin uygulanması da mümkündür. Ancak, bu sistemin uygulanabilmesi için rehin sözleşmesinde rehnin derece sırasının belirtilmesi gerektiği TİTRK.m.11/1’de ifade edilmiştir.
SONUÇ
Yazımızda ayni teminatlardan olan rehin hakkı genel hatları ile incelendi ve rehin hakkı özelinde Taşınır Rehni Sicili Sistemi TARES Portalı ele alındı. Türk Medeni Kanunu dışında muhtelif kanunlarda da taşınır rehnine ilişkin düzenlemeler mevcuttur. Fakat ticaret hayatının kendine özgü dinamikleri sebebi ile ticari işletme sahiplerinin faaliyetlerini sürdürmelerinin sekteye uğramaması için birtakım yasal düzenlemeler getirilmesi gerekmektedir.
Bu açıdan Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu’nun asli işlevi de ticari işletmelerin faaliyetlerinin duraksamadan sürdürülmesi ve ticari işletmenin kazanç sağlamaya devam etmesidir. 2017 yılından bugüne dek TARES sistemi sayesinde ticari işletme sahipleri, ticari işletmelerindeki taşınırları ya da ticari işletmelerinin tamamı üzerinde teslimsiz taşınır rehni yolu ile bu sicilde rehin hakkı kurduruyorlar ve ticari faaliyetlerini sürdürerek borçlarına gerekli teminatı göstermiş olmaktadırlar.
Avukat İzmir olarak, hukuki konularda size rehberlik etmek ve sorularınıza cevap vermek için buradayız. Diğer yazılarımıza göz atmak için linke tıklayabilirsiniz.
Yaz Stajyeri Dilek OĞUZ
Av. Muhittin KURNAZ
Sosyal Medyada Bizi Takip edin
https://www.facebook.com/kapitalhukuk
