Bu yazımızda banka teminat mektupları, banka teminat mektuplarının hukuki niteliği, tarafların borçları ve zamanaşımı incelenecektir.
Banka teminat mektupları, alacak-borç ilişkilerinde yaygın olarak kullanılmalarından dolayı ticari hayatta büyük öneme sahiptirler. Bankalar bu teminat mektupları ile asıl sözleşmenin alacaklısı olan muhataba, borçlunun edimini hiç veya gereği gibi ifa etmemesi durumunda oluşabilecek zararları karşılamayı taahhüt etmektedirler.
Bu bakımdan bakıldığında teminat mektupları, alacaklıyı alacağına kavuşturma ve ticari ilişkilerin güvenli bir şekilde devamının sağlanması yönünden çok önemli bir yere sahiptir.
Bankacılık Kanunu’nun “Krediler” başlıklı 48. Maddesinde bankalarca verilen teminat mektupları gayrinakdi krediler olarak belirtildiğinden bunlar mektuplarını kısaca banka tarafından verilen garanti şeklinde tanımlanabilir.
Banka Teminat Mektuplarının Hukuki Niteliği
Hukukumuzda banka teminat mektupları ile ilgili bir düzenleme olmadığından Yargıtay kararlarında ve doktrinlerde tartışmalar çıkmasına sebebiyet vermiştir.
Doktrinlerde bazı akademisyenler banka teminat mektuplarının hukuki niteliklerini kefalet veya kendine özgü yapısı olan işlemler olarak değerlendirmişlerdir fakat akademisyenlerin çoğunluğu ve Yargıtay hukuki niteliklerinin garanti sözleşmesi olduğunu belirtmektedir.
Düzenleme olmamasından kaynaklanan tartışmaların yaygınlaşmasından sonra Yargıtay 1967 tarihli İçtihadı Birleştirme Kararı’nda banka teminat mektuplarının TBK 128.madde de yer alan kefalet sözleşmesi değil garanti sözleşmesi oluşturduğunu karara bağlamıştır.
Yargıtay 1967 tarihli İBK’da ne kadar kefalet sözleşmesi değil garanti sözleşmesi olduğunu karara bağlasa da tartışmaların ve karışıklıkların devam etmesi üzerine banka teminat mektupları 1969 tarihli Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararı ile de banka teminat mektupları üçüncü şahsın fiilini taahhüt niteliğinde garanti sözleşmesi olarak değerlendirilmiştir.
Bazı akademisyenler banka teminat mektuplarını ne kadar kıymetli evrak sayılabileceği yönünden değerlendirseler de kıymetli evrakların sınırlı sayıda olması, ciro ile devredilmesi ve özel şekil şartlarının olması sebebiyle kıymetli evrak sayılmaları söz konusu olmamaktadır.
Banka Teminat Mektuplarının Unsurları Nelerdir?
Banka Teminat Mektupları 1969 İçtihadı Birleştirme Kararı ile garanti sözleşmesi olarak kabul edildiğinden garanti sözleşmelerinin unsurlarını taşımalıdır.
- Belirli Bir Riskin Garanti Edilmesi
Garanti verenin sorumluluğu altında olan risk önceden belirlenebilir olması gereklidir. Garanti edilen risk ise genel kamu düzenine ve ahlaka aykırı olmamalı ve imkansız olmamalıdır.
Belirli bir riskin garanti edilmesi, belirli bir parasal meblağın öne sürülmesi anlamına gelmekten ziyade hesaplanabilir olması anlamına gelmektedir.
- Bankanın Garanti Alanı Belirli Bir Hareket Tarzına Yöneltmesi
Banka garanti alan kişiyi belirli bir hareket tarzına yönlendirerek banka teminat mektubunu vermiş olan banka, garanti alan kişinin hareketinden kaynaklanan zarar verici sonuçları karşılamayı taahhüt altına alır.
Bu hareket tarzı bir şeyi yapma veya yapmama şeklinde olabilir. Türk Hukuku’nda garanti veren kişiye üçüncü şahsın yapma veya yapmama şeklinde olan yükümlülüklerini garanti etme olanağı sağlanmaktadır.
- Bağımsız Bir Borç Altına Girme
Banka, banka teminat mektupları ile muhataba karşı bağımsız bir borç altına girmektedir. Bankanın taahhüdü ise garanti alan kişi ile kendi müşterisi arasındaki sözleşmeden bağımsızdır.
- İvaz
Garanti sözleşmelerinin ivazlı olup olmadığı tartışmalı bir konu olsa da banka teminat mektupları için durum biraz daha farklıdır.
Bankalar garanti alan kişiden komisyon talep edebilir fakat bankaya ivaz taahhüdünü kendi müşterisi vermektedir. Bankanın vermiş olduğu taahhüt garanti alan ve kendi müşterisi arasındaki sözleşmeden bağımsızdır. Bu sebeple verilmiş olan komisyon banka teminat mektuplarını ivazlı hale getirmemektedir.
- Kayıtsız Şartsız Ödeme Taahhüdü
Garanti alan kişi tarafından ödemeye ilişkin talep geldiğinde banka herhangi bir itiraz öne sürmeden ödemeyi gerçekleştirmelidir.
Banka Teminat Mektupları Nasıl Kurulur?
Türk Hukuku’nda banka teminat mektupları ile ilgili herhangi düzenleme yer almadığından Yargıtay tarafından verilen kararlar büyük önem arz etmektedir. Yargıtay 1969 İçtihadı Birleştirme Kararlarında banka teminat mektuplarını garanti sözleşmesi niteliğinde olarak kabul etmiştir bu nedenle geçerliliği şekil şartına tabii değildir. Garanti durumunun oluşması için tarafların iradelerinin birbirine uygun olması yeterlidir.
Uygulamada birlik sağlanması gerektiğinden genellikle tip sözleşme yaygın olarak kullanılmakla birlikte tarafların isteğince teminat mektubunu kendileri de düzenleyebilirler.
Banka teminat mektubunun metni hazırlanırken tarih,miktar,lehtar ve muhattap isimleri yazılmalı ve metnin alt kısmı banka müdürü tarafından mühürlenip imzalanmalıdır.
Banka Teminat Mektuplarının Tarafları Kimlerdir?
Taraflar temel borç ilişkisinin tarafları olan ‘’alacaklı’’,‘’borçlu’’ ve ‘’borçlunun başvurduğu banka’’ şeklindedir fakat banka teminat mektubu metni hazırlanırken tarafların isimleri değişerek ‘’lehtar’’ alacaklısı ‘’muhatap’’ ve banka ise ‘’garanti veren’’ isimlerini alır.
- Lehtar
Lehtar,banka teminat mektuplarında lehine teminat mektubu verilen kişidir. Lehtar, muhatap ile ilişkisi bakımından borçlu, banka ile olan ilişkisi bakımından ise müşteri konumuna haizdir.
Gerçek veya tüzel kişi olabilir. Banka teminat mektuplarında birden fazla lehtar olabilir, tek olması kural değildir.
- Muhatap
Muhatap, banka tarafından düzenlenmiş olan teminat mektubunun verildiği kişidir.
Muhatap sadece banka teminat mektubunun değil aynı zamanda temel borç ilişkisinin de tarafıdır. Banka teminat mektubu ilişkisinde ise garanti alan olarak adlandırılmaktadır.
Muhatap gerçek veya tüzel kişi olabilir.
- Garanti Veren
Garanti veren lehtarın talebi ile teminat mektubunu hazırlayan ve muhatabın temel ilişki içinde uğrayabileceği zararı karşılamayı taahhüt eden taraftır. Garanti veren taraf, muhatap ile olan ilişkisinde borçlu konumuna haizdir.
Her ne kadar uygulamada teminat mektuplarını bankalar veriyor olsa da banka dışındaki gerçek veya tüzel kişilerin de teminat mektubu verebilmesine yasal bir engel bulunmamaktadır.
Banka Teminat Mektubu Çeşitleri Nelerdir?
Banka teminat mektuplarını farklı amaçlar için kullanılabildiğinden birbirleri ile benzerlik göstermeleri söz konusu değildir. Uygulamada ise teminat mektupları en çok ihalelerde kullanılır.
Banka teminat mektupları; geçici teminat mektupları,kesin teminat mektupları ve avans teminat mektupları olmak üzere üç çeşide ayrılırlar. Geçerli oldukları süre açısından vadeli teminat mektupları ve vadesiz teminat mektupları olmak üzere iki çeşittirler. Ödeme talebinin şekline göre de sınıflandırılmaları mümkündür. Bunlar ise ilk talepte ödeme kaydı içeren teminat mektupları ve şarta bağlı teminat mektupları şeklindedirler.
Hukukumuzda teminat mektupları için herhangi bir düzenleme mevcut olmaması banka teminat mektuplarının çeşitlerini de artırmaktadır.
Banka teminat mektuplarına;
- İlk talepte ödeme kaydını içeren banka teminat mektupları
- Şarta bağlı banka teminat mektupları
- Kesin banka teminat mektupları
- Geçici banka teminat mektupları
- Avans banka teminat mektupları
- Vadesiz banka teminat mektupları
- Vadeli banka teminat mektupları
- Doğrudan banka teminat mektupları
- Dolaylı banka teminat mektupları
- Karşılıklı banka teminat mektupları
- Karşılıksız banka teminat mektupları
- Cayılamaz banka teminat mektupları
- Cayılabilir banka teminat mektupları
Örnek verilebilir.
Banka Teminat Mektuplarının Taraflarının Borçları Nelerdir?
Konuya öncelikle lehtarın borçlarından başlamak gerekir. Lehtar bankaya komisyon ve masrafları ödemelidir. Aynı zamanda Bir teminat mektubunda; banka riskin doğup doğmadığını incelemeden, muhatabın lehtarın avansı iade etmediğini veya yükümlülüğünü yerine getirmediğini bildiren ilk yazılı talep ödeme taahhüdünde bulunduğu takdirde; tazmin talebini yerine getirecek ve lehtara rücu hakkı doğacaktır.
Muhatap konumunda bulunan kişi , haksız ödeme talebinde bulunmama borcu altındadır. Haksız şekilde ödeme talep edemez ve sözleşmede belirlenmiş ise komisyonu ve masrafları ödemek zorundadır.
Banka müşterisine yani muhataba garanti veren konumunda olduğundan en çok borç altında olan taraf da bankadır. Banka öncelikle muhatap ile teminat sözleşmesi yapmalı ve risk gerçekleştiğinde lehtara öne bir şey sürmeden ödeme yapmak zorundadır. Gerçekleşmesi olası veyahut gerçekleşen her durum için lehtara bilgi verme ve talimatlara da uygun davranma yükümlülüğü içerisindedir. Ayrıca bu risk için riskin gerçekleşip gerçekleşmediğini incelemeli, haksız ödeme de yapmamalıdır.
Banka Teminat İlişkisi Nasıl Sona Erer?
Banka teminat ilişkisi birçok nedenden dolayı sonlanabilir. Bu sona erme sebeplerine;
- Öngörülen riskin kesinlikle gerçekleşmeyeceğinin anlaşılmış olması
- Teminat mektubu sözleşmesinden doğan borcun ifası
- Teminat mektubunun iade edilmesi
- Muhatabın bankayı ibra etmesi
- Borcun yenilenmesi
- Vadeli teminat mektupları için vadenin dolması
Banka Teminat Mektupları İçin Zamanaşımı Var Mıdır?
Banka teminat mektuplarında zamanaşımı için TBK 146. Madde uygulanmaktadır. Bu sebeple banka teminat mektuplarında zamanaşımı süresi 10 yıldır.
Yazımızda konu ile ilgili olarak banka teminat mektupları, hukuki nitelikleri, banka teminat mektuplarının çeşitleri , tarafların borçları ve zamanaşımı konuları genel hatlarıyla açıklandı.
Banka teminat mektupları için herhangi bir düzenleme yer almamakta ve oluşturulmasında ise şekil şartı aranmamaktadır. Bu sebeplerle banka teminat mektupları kullanacak kişilere sayısız avantaj sağlamakta ve finansman işlemlerinde de kullanımını yaygınlaştırmaktadır. Aynı zamanda çeşitleri sınırlı değildir. Çeşitlerinin fazla olması da kullanacak kişiler için artı avantaj sağlamaktadır.
Banka teminat mektupları için her ne kadar bir düzenleme mevcut olmasa da Yargıtay garanti sözleşmesi kapsamında saymaktadır. Bu sebeple banka teminat mektupları garanti sözleşmesi ile hemen hemen aynı özellikleri göstermektedir.
Avukat İzmir olarak, hukuki konularda size rehberlik etmek ve sorularınıza cevap vermek için buradayız. Diğer yazılarımıza göz atmak için linke tıklayabilirsiniz.
Yaz Stj. Gülce KIRSOY
Av. Bahadır Gökhan KAYA
Sosyal Medyada Bizi Takip edin
https://www.facebook.com/kapitalhukuk
